Nowe informacje pozwalające Europie na skuteczne prowadzenie stosunków zewnętrznych
W czasach coraz większej niestabilności europejskiej gospodarki oraz rosnącego eurosceptycyzmu potrzeba wzmocnienia i zjednoczenia zewnętrznej polityki europejskiej stała się jeszcze bardziej paląca. Chociaż Traktat Lizboński umocnił unijny program europejskiej polityki sąsiedztwa (EPS) i pomocy rozwojowej, nowa struktura instytucjonalna wpłynęła na wzorce delegacji realizowane przez graczy kształtujących zewnętrzną politykę UE oraz zmieniła relacje zewnętrzne państw członkowskich. Nadrzędne znaczenie dla przyszłej skuteczności bloku ma podejście Europy do kwestii takich jak prawa człowieka, praworządność, demokratyzacja oraz handel. W tym kontekście w ramach finansowanego ze środków UE projektu DELEXPOL (Evaluating the post-Lisbon effects of delegation in the EU external relations) przeanalizowano w ostatnim czasie takie zmiany i zaproponowano ważne sposoby uproszczenia relacji zewnętrznych UE. "Bez wątpienia Traktat Lizboński stanowi kamień milowy w zwiększaniu znaczenia globalnej roli UE", mówi partner projektu, profesor nadzwyczajna Ilze Rūse z Wyższej Szkoły Prawa w Rydze, na Łotwie. Wyzwania w kształtowaniu zewnętrznej polityki UE Wyzwanie polega na tym, że kształtowanie polityki zagranicznej UE stało się procesem, w którym jego uczestnicy mają trudności w nawiązaniu porozumienia między sobą wynikających z odmiennych stanowisk w wielu kwestiach. "Efekt tej złożoności często widoczny jest w porozumieniach stanowiących najniższy wspólny mianownik, innymi słowy w porozumieniach, w których złożoność proceduralna przyczynia się do mniej ambitnych celów politycznych", wyjawia Rūse. Pomimo tego państwa członkowskie z zadowoleniem przyjmują Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ) będącą inicjatywą na rzecz budowania wiarygodności i zdobywania kompetencji politycznych. Nowa struktura przyczyniła się również do zintensyfikowania mechanizmów kontrolnych państw członkowskich upatrujących w ESDZ "agenta" mającego za zadanie wdrożenie polityk sformułowanych przez poszczególnych ministrów spraw zagranicznych, a nie nowego unijnego ministra spraw zagranicznych. Nowe teorie badawcze generują dokładniejsze wyniki Po zastosowaniu nowego podejścia do prowadzonych badań empirycznych, zwanego teorią przełożonego-agenta, prof. Rūse wraz ze swoim zespołem odkryła, że państwa członkowskie wykorzystują każdą sposobność, by nie dopuścić, aby służby ESDZ zyskały większą autonomię w kształtowaniu polityki zewnętrznej UE. "Państwa członkowskie korzystają z różnych mechanizmów kontroli uniemożliwiających ESDZ "wymknięcie się" z preferowanych przez nich stanowisk i zwykle pociągają ESDZ do odpowiedzialności za wykonywanie swojego mandatu", wyjaśnia. Takie mechanizmy kontrolne uwzględniają nadzór, procedury administracyjne, kontrole instytucjonalne oraz zmiany w prawodawstwie. W projekcie DELEXPOL ustalono, że pomimo chęci sprawowania określonego poziomu kontroli, państwa członkowskie niekoniecznie chcą w pełni kontrolować kształtowanie 28 różnych polityk w zakresie unijnych działań zewnętrznych. Ponadto ze względu na złożoność instytucjonalną wykreowaną przez Traktat Lizboński wszyscy gracze muszą podejmować jeszcze ściślejszą oraz szerzej zakrojoną współpracę, tak aby nie utracić skuteczności działań zewnętrznych UE. Informacje z Łotwy wspierają działania nowych państw członkowskich Projekt przyczynił się również do utworzenia na Wyższej Szkole Prawa w Rydze zaawansowanego programu na rzecz krajów EPS, Azji Środkowej i Bałkanów Zachodnich. Placówka ta przekazuje wiedzę oraz umiejętności podmiotom zainteresowanym z państw członkowskich, w których wciąż istnieje pilna potrzeba reform. Dzięki zrozumieniu przez większą liczbę państw członkowskich występujących złożoności oraz mechanizmów kształtowania działań i polityki zewnętrznej UE oraz zarządzania nimi, pozycja Europy na świecie będzie stawać się coraz silniejsza.
Słowa kluczowe
Stosunki zewnętrzne, polityka zewnętrzna, Traktat Lizboński, ENP, DELEXPOL, EEAS, teoria przełożonego-agenta
