Zapobieganie degradacji i rekultywacja gleby w Europie
Degradacja gleby jest niepokojącym zjawiskiem występującym na całym świecie, w tym w UE. Znaczna część całej powierzchni ziemi w Europie podlega już erozji, która dotyka ponad 100 000 hektarów ziem rocznie, podczas gdy zasklepianie gleby (trwałe pokrycie gleby przez budynki i infrastrukturę) prowadzi do utraty ponad 1000 kilometrów kwadratowych powierzchni produkcyjnej każdego roku. Ponieważ tworzenie się gleby jest bardzo powolnym procesem, żyzne gleby powinny być odpowiednio monitorowane, chronione i konserwowane, aby zapobiec utracie lub ograniczeniu zdolności do produkcji żywności i innych ważnych funkcji gleby. Dostrzegając znaczenie gleby, w listopadzie 2013 r. uruchomiono finansowany ze środków UE projekt RECARE (Preventing and Remediating degradation of soils in Europe through Land Care) w celu opracowania skutecznych środków zapobiegawczych i zaradczych oraz sposobów na rekultywację. Chociaż dostępnych jest wiele informacji na temat zagrożeń dla gleby w Europie, wiedza ta jest fragmentaryczna i niekompletna. Dziewięć zagrożeń dla gleby w Europie Degradacja gleby jest spowodowana mieszanką czynników biofizycznych, społeczno-ekonomicznych i politycznych, które różnią się w całej Europie. W związku z tym zbadano 17 obszarów w ramach analizy przypadków, aby znaleźć właściwe odpowiedzi, łącząc globalne kompetencje z wiedzą lokalną. Eksperci ds. gleby przedstawili wyczerpujący przegląd zagrożeń, które mają wpływ na wydajność rolnictwa i środowisko. Zdefiniowane zagrożenia dla gleby obejmują: erozję, zasolenie, zagęszczanie, zasklepianie, pustynnienie, powodzie i obsunięcia ziemi, które powodują utratę materii organicznej i żyzności, zanieczyszczenie i spadek różnorodności biologicznej gleby. „Zespół projektu RECARE nie tylko zdefiniował zagrożenia dla gleby, ale również opisał proces degradacji gleby, kluczowe wskaźniki, metody oceny zagrożenia, wpływ na inne zagrożenia dla gleby oraz na funkcje gleby”, wyjaśnia koordynator projektu, prof. Coen Ritsema. W ramach projektu RECARE sporządzono również przegląd potencjalnych środków, które można zastosować w celu zwalczania tych zagrożeń. Przykładowo w niewielkim górzystym regionie Szwajcarii, w którym erozja wodna – rozbryzgowa, żłobinowa czy wąwozowa – jest częstym zjawiskiem, naukowcy wykorzystali urządzenie o nazwie Dyker do utworzenia małych tam między bruzdami na polu ziemniaków. Wyniki wyraźnie wykazują mniejsze oznaki erozji w porównaniu z nieprzetwarzanymi bruzdami. W ramach projektu zbadano także ryzyko erozji po pożarze w suchym górzystym regionie Portugalii, gdzie długa, sucha pora letnia może prowadzić do pożarów. Badania terenowe, przeprowadzone ostatnio w ramach studium przypadku w Portugalii, wykazały, że ściółkowanie pozostałościami po wyrębie lasu, które są powszechnie dostępne w regionie, jest niezwykle skuteczne w zmniejszaniu erozji w obszarach, które zostały niedawno wypalone. W Norwegii erozja spowodowana przez powodzie i obsunięcia ziemi stanowi poważne zagrożenie dla gleby, ponieważ powodzie powodują znaczny wzrost ilości zawieszonych osadów i składników odżywczych. Studium przypadku wykazało, że zapory retencyjne na obszarach leśnych mogą skutecznie zapobiegać szybkiemu i nadmiernemu odprowadzaniu wody w rzekach. Badania na Cyprze dotyczyły erozji gleby na stromym terenie górzystym, w regionach zamieszkałych przez małe wiejskie społeczności górskie oraz na dużych obszarach przekształconych w tarasy uprawne. Jednak ze względu na malejącą populację w tych obszarach i wysokie koszty produkcji wiele tarasów nie jest już uprawianych i utrzymywanych. Może to czasami wywoływać efekt domina polegający na zawaleniu się ścian tarasu. Cypryjski zespół badawczy zaangażował wiele różnych zainteresowanych stron w odnowę murów retencyjnych z kamienia suchego, które okazały się skuteczne w zapobieganiu erozji gleby. „Zespół projektu RECARE przetestował i udostępnił szeroką gamę skutecznych rozwiązań w zakresie środków zapobiegawczych, zaradczych i naprawczych w walce z zagrożeniami glebowymi”, stwierdza prof. Ritsema. Oczekuje się, że strategie zarządzania glebą opracowane w ramach projektu będą chronić gleby i powiązane usługi ekosystemowe w różnych obszarach w całej Europie w perspektywie długoterminowej. Chociaż inicjatywa nie została jeszcze zakończona, najnowsze wyniki projektu można znaleźć w dedykowanym centrum informacyjnym RECARE. Wyniki badań są dostępne bezpłatnie dla naukowców i wszystkich osób zajmujących się ochroną gleb i świadczących usługi doradcze w tym zakresie, z korzyścią dla wszystkich.
Słowa kluczowe
RECARE, zagrożenia dla gleby, Europa, degradacja gleby, erozja gleby