Duży krok naprzód w spersonalizowanym leczeniu nieswoistego zapalenia jelit
Nieswoiste zapalenia jelit (IBD) to przewlekłe zapalenie całego przewodu pokarmowego, powodujące duży dyskomfort i cierpienie. W samej Europie dotkniętych tym schorzeniem jest w przybliżeniu od 2 do 3 mln osób. Schorzenie to jest zazwyczaj diagnozowane na podstawie wywiadu z pacjentem, rutynowych badań krwi mających na celu zbadanie nieswoistych biomarkerów zapalenia, a także przy użyciu procedur inwazyjnych, które czasem okazują się zbędne. Inną zasadniczą kwestią jest fakt, że jak dotąd pracownicy medyczni nie byli w stanie prawidłowo postawić diagnozy, mając do dyspozycji tylko biomarkery. "Obecnie najlepszym dostępnym narzędziem diagnozowania jest badanie próbki kału. Jest to skuteczna metoda wykrywania stanu zapalnego, ale na jej podstawie nie da się odróżnić choroby Crohna od zapalenia jelita grubego", wyjaśnia koordynator projektu IBD BIOM prof. Jack Satsangi, kierownik Katedry Gastroenterologii na Uniwersytecie Edynburskim w Zjednoczonym Królestwie. "Jest to dobre narzędzie obrazowania, ale nie eliminuje konieczności wykonania kolonoskopii i badania radiologicznego; jedynie zapobiega zbędnym badaniom w przypadku osób, u których nie stwierdzono żadnego stanu zapalnego. Badanie próbek kału jest także bardziej problematyczne, jeśli chodzi o uzyskanie aprobaty ze strony pacjentów". Droga do spersonalizowanego leczenia Dzięki połączeniu dużej liczby zgromadzonych wcześniej próbek i danych pochodzących od nowych pacjentów na etapie stawiania diagnozy uczestnicy projektu IBD BIOM byli w stanie zidentyfikować zmiany w metylacji DNA w obrębie genomu, związane ze zmienioną ekspresją genów w różnych fazach IBD. W ten sposób otwarto drzwi do identyfikacji nowych biomarkerów, na podstawie których można rozpoznać patogenezę choroby. "Naszym celem jest opracowanie nieinwazyjnych metod identyfikacji bardziej wrażliwych biomarkerów", wyjaśnia Satsangi. "Myślę, że w nadchodzącym dziesięcioleciu większy nacisk będzie kładziony na identyfikowanie biomarkerów, pozwalających lekarzom na segregację pacjentów pod kątem charakterystyki przebiegu ich choroby. To z kolei oznacza, że będziemy mogli wyodrębnić bardziej złośliwe odmiany choroby i w takich przypadkach przeprowadzić wczesne zabiegi operacyjne lub na przykład zastosować nowe terapie biologiczne, przy czym te mniej złośliwe odmiany byłyby poddane obserwacji bez konieczności wzmożonego leczenia". Projekt ten dowodzi zatem, że europejskie badania w dziedzinie medycyny utrzymują się na wysokim poziomie, jeśli chodzi o spersonalizowaną medycynę. "Jest cała masa nowych terapii i środków biologicznych, których można by użyć w leczeniu IBD", dodaje Satsangi. "Naszym wyzwaniem jest znalezienie takich biomarkerów, na podstawie których będzie można przewidzieć reakcję pacjenta na konkretną formę leczenia. Istnieją konkretne terapie, które pasują do właściwego profilu". Przełomowe odkrycia Prawdziwą siłą projektu IBD BIOM była możliwość dostępu do dużej liczby próbek zebranych w ramach poprzednich projektów, a zarazem uzupełnienie ich o dane na temat nowych pacjentów, których historię śledzono od momentu postawienia diagnozy. Z tak dużej bazy danych uczestnicy projektu czerpali informacje, dzięki którym po raz pierwszy w historii mogli zbadać zmiany epigenetyczne związane z IBD i określić metylom związany z tą chorobą — czyli dokonać kompletnego przeglądu zmian metylacji kwasu nukleinowego w genomie organizmu. "Jest to prawdziwy przełom", mówi Satsangi. "Przedtem ludzie nie byli nawet pewni, czy mieliśmy możliwość znalezienia powtarzalnych zmian epigenetycznych towarzyszących IBD. Faktem jest, że teraz nie tylko byliśmy w stanie je znaleźć, ale i pokazać, że odzwierciedlają one stopień zaawansowania zapalenia u pacjentów oraz postęp choroby. To znaczące odkrycie". Kolejnym ważnym osiągnięciem projektu jest stworzenie aktywomiki, nowatorskiej technologii opracowanej przez jednego z partnerów projektu IBD-BIOM, służącej odkrywaniu biomarkerów. Aktywomika pozwala na analizowanie enzymów odpowiedzialnych za modyfikacje potranslacyjne (fosforylację, glikozylowanie lub proteolizę). Istnieje nadzieja, że wnioski z omawianych badań zostaną wykorzystane do rozwijania spersonalizowanej opieki medycznej w przypadku IBD, a ponadto przyczynią się do znalezienia nowych celów dla celowanych farmakoterapii.
Słowa kluczowe
IBD BIOM, IBD, trawienny, choroba Crohna, zapalenie jelita grubego, aktywomika, metylom, biomarkery, DNA, krew, jelito