Rozszerzanie zestawu narzędzi wyprzedzających badań archeologicznych w Europie Wschodniej Stanowiska archeologiczne często padają ofiarą sprzecznych interesów – z jednej chęci ich zachowania, a z drugiej rozwoju gospodarczego. Z pomocą przychodzi finansowany ze środków UE projekt CONPRA, oferujący szereg rozwiązań opartych na współpracy. Społeczeństwo © CONPRA Duże przedsięwzięcia infrastrukturalne prowadzone w następstwie boomu gospodarki europejskiej pod koniec lat 1980. dały początek zintegrowanemu podejściu do zrównoważonego planowania przestrzennego. Dotyczyło to szczególnie byłych krajów socjalistycznych. Zdając sobie sprawę z konsekwencji tych przedsięwzięć dla archeologii, w podpisanej w 1992 r. Konwencji Maltańskiej, która powstała pod auspicjami Rady Europy, starano się skodyfikować ochronę stanowisk archeologicznych zagrożonych przez inwestycje. Obecnie tzw. „wyprzedzające badania archeologiczne” stanowią ponad 90% wszystkich prac archeologicznych w całej Europie. Głównym celem finansowanego ze środków UE projektu CONPRA było wyznaczenie procedur będących w zgodzie z wykopaliskami ratowniczymi. Miał on dostarczyć konstruktywnych rozwiązań w kontekście gospodarczym i technologicznym powiązanym z archeologią, koncentrując się przede wszystkim na rynkach wschodzących, gdzie często priorytet nadaje się wspieraniu przedsiębiorczości oraz małym i średnim przedsiębiorstwom. Projekt skupił się na transferze wiedzy dotyczącej technik terenowych prac archeologicznych, zapewniających korzyści pod względem wydajności, precyzji, czasu i nakładów pracy. Transfer wiedzy między partnerami Projekt został oparty o system skutecznego transferu wiedzy fachowej. Umożliwiono to dzięki szeregowi wymian między sektorem prywatnym a akademickim. Cztery instytucje partnerskie – eksperci w zakresie różnych nieinwazyjnych technologii cyfrowych – odpowiadały za zmaksymalizowanie potencjału w ramach współpracy. Dr Milan Hornak, koordynator projektu, wyjaśnia: – Nieprzypadkowo większość z nich dobrze nadaje się do prowadzenia nieinwazyjnych badań archeologicznych (rozmaite badania, teledetekcja i inne rodzaje poszukiwań wstępnych). To właśnie te metody i techniki mają kluczowy wpływ na decyzje o podjęciu kompletnych prac wykopaliskowych. W pewnym sensie to skuteczne badania i pobieranie próbek dostarczają rozstrzygających dowodów skuteczności wyprzedzających badań archeologicznych. Firma VIA MAGNA Ltd. przetestowała fotogrametrię 3D w wybranych stanowiskach zawierających przykłady powierzchni prostokreślnych. Terra Verita Ltd. poddała ocenie pokaźne zestawy danych archeologicznych zgromadzonych w ramach badań nieniszczących pod kątem możliwości przechowywania, odzyskiwania i przedstawiania. Uniwersytet Lublański zaangażował do swojego programu lotniczych badań rozpoznawczych (prowadzonych w Słowenii i nie tylko) małe i średnie przedsiębiorstwa, natomiast Uniwersytet w Belgradzie posłużył się trójwymiarowymi wirtualnymi rekonstrukcjami w Vinča, tj. stanowisku archeologicznym z neolitu o głębokości 10 m, o ogromnym międzynarodowym znaczeniu z uwagi na dowody pojawienia się wczesnego rolnictwa w Europie. Obawy natury lokalnej i globalnej Najważniejsze efekty projektu CONPRA obejmują opracowanie dostępnych nieodpłatnie do pobrania podręczników zawierających wytyczne podparte wiedzą archeologiczną, doświadczeniami, metodologiami i technikami zgłębianymi w czasie realizacji inicjatywy. Zdaniem Dr. Hornaka publikacje te przeznaczone są ogólnie dla „archeologów terenowych i opisują najważniejsze koncepcje, kategorie i procedury pracy związane ze wszystkimi obszarami wyprzedzających badań archeologicznych, z którymi wiązał się projekt”. Dodatkowo publikacje naukowe dostępne są nieodpłatnie do pobrania ze strony internetowej projektu, co umożliwia rozpowszechnienie wyników wśród społeczności specjalistów poza Europą. Z tego punktu widzenia Dr Hornak stwierdza – Powodzenie projektu CONPRA nie wynika przede wszystkim z opracowania zaawansowanej technologii, lecz ze scalenia i zmodyfikowania istniejących rozwiązań technologicznych. Zespół ma także zamiar poddać stworzone w ramach projektu oprogramowanie wspomagające badania terenowe ArchaeoPax dalszym próbom w różnego typu pracach wykopaliskowych i środowiskach. Ponadto w ramach projektu CONPRA stworzono sieciowy serwer udostępniający mapy (ang. Web Map Server), zawierający obecnie dane dla Słowacji. Będzie on regularnie uzupełniany o kolejne wykopaliska archeologiczne. Dzięki temu maksymalnie zwiększy się jego wartość dla organów administracji państwowej. Koncentrując się na kwestiach gospodarczych i technologicznych na rynkach wschodzących, projekt zwiększył możliwości przystosowania się mniejszych instytucji oraz małych i średnich przedsiębiorstw do zmian warunków w swoich państwach. Dr Hornak podsumowuje: – Podczas gdy największym ośrodkom archeologicznym udało się nadążyć za rozwojem technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT), w przypadku ogromnej liczby przedsięwzięć lokalnych, małych muzeów i instytucji, które były w istocie bardziej zaangażowane w wyprzedzające badania archeologiczne, sytuacja wygląda inaczej. W rzeczywistości dawniej te pomniejsze przedsięwzięcia rzadziej wchodziły w skład sieci specjalistów (akademickich, biznesowych, badawczych itp..) spoza swojego bezpośredniego obszaru, w związku z tym możliwości dalszego rozwoju były ograniczone. Dzięki realizacji tego projektu sytuacja uległa poprawie. Słowa kluczowe CONPRA, wyprzedzające badania archeologiczne, wykopaliska ratownicze, przemysł dziedzictwa, fotogrametria 3D, teledetekcja, trójwymiarowa wirtualna rekonstrukcja, nieniszczące, prace wykopaliskowe
