Europa stawia na produkcję zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym
Podstawowe zboża, czyli pszenica, jęczmień i kukurydza, stanowią ponad 85% obecnie uprawianych i produkowanych zbóż w skali globalnej. Wymagają one jednak stosowania dużych ilości nawozów sztucznych i pestycydów, ich uprawa wiąże się z wysokim zużyciem energii, a ponadto są one bardziej narażone na presje środowiskowe, takie jak susze i choroby roślin. Żyto, owies i łuszczone gatunki pszenicy (orkisz, pszenica płaskurka i pszenica samopsza) są uprawiane na znacznie mniejszą skalę i są klasyfikowane jako zboża o mniejszym znaczeniu gospodarczym. Pomimo niższych plonów wzrasta zainteresowanie ich uprawą, ponieważ są one lepiej przystosowane do rolnictwa ekologicznego, wymagają niższych ilości pestycydów i charakteryzują się wyższą odpornością. Finansowany ze środków UE projekt HEALTHYMINORCEREALS (An integrated approach to diversify the genetic base, improve stress resistance, agronomic management and nutritional/processing quality of minor cereal crops for human nutrition in Europe) uruchomiono w celu usprawnienia uprawy i produkcji zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym. Uzasadnieniem było to, że zdrowe odżywianie wymaga dywersyfikacji żywności w celu maksymalnego wychwytu związków bioaktywnych i mikroelementów. Ponadto „zboża o mniejszym znaczeniu gospodarczym mają ogromny potencjał pod kątem zrównoważonego rolnictwa, w przypadku którego produkcja jest jednocześnie przyjazna dla środowiska”, dodaje koordynator projektu, dr Dagmar Janovska. Nowe, ulepszone odmiany zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym W ramach projektu HEALTHYMORORCEREALS zastosowano najnowocześniejsze metody charakteryzacji genetycznej i fenotypowania ponad 800 genotypów pięciu gatunków zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym, a mianowicie orkiszu, żyta, owsa, pszenicy płaskurki i pszenicy samopszy. Wiele odmian zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym i ich dzikich krewnych nie jest już uprawianych, ale od wielu lat są przechowywane w europejskich bankach genów. „Celem było zidentyfikowanie obiecujących cech genetycznych pod kątem plonów, odporności na ważne choroby grzybicze, bardziej efektywnego wykorzystania nawozów, jakości odżywczej, podatności na przetwarzanie żywności i innych korzystnych właściwości”, wyjaśnia dr Janovska. Wiadomo, że zboża są bogate w związki przeciwutleniające, które usuwają wysoce toksyczne wolne rodniki, a przez to minimalizują stres oksydacyjny i choroby zapalne. Naukowcy przeanalizowali gatunki zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym pod kątem związków fenolowych, ß-glukanu i zawartości błonnika pokarmowego. Co ciekawe, odkryli, że niektóre gatunki tych zbóż zawierają znacznie wyższe poziomy wszystkich przeciwutleniaczy w porównaniu z obecnie uprawianymi odmianami pszenicy zwyczajnej. Ponadto zboża o mniejszym znaczeniu gospodarczym są bardziej wytrzymałe i odporne, dzięki czemu lepiej radzą sobie w niekorzystnych warunkach klimatycznych i są odporne na niektóre choroby roślin. Podjęto znaczne wysiłki w celu optymalizacji warunków uprawy w czterech krajach europejskich o różnych klimatach i glebach, z naciskiem na nawożenie organiczne. Partnerzy projektu HEALTHYMINORCEREALS zidentyfikowali odmiany, które rosną lepiej na glebach marginalnych i nadają się do uprawy zgodnie z technikami zrównoważonego rolnictwa. Żywność na bazie zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym W końcowym etapie projektu konsorcjum zorganizowało próby z udziałem rolników. W ramach tych badań zastosowano najbardziej obiecujące praktyki w zakresie zarządzania gospodarstwem, które następnie analizowano w obszarach komercyjnych, a nie w stacjach rolniczych. Ponadto naukowcy badali procesy mielenia, wytłaczania i pieczenia zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym, pozwalające na zachowanie wartości odżywczej upraw. Bezpieczeństwo i jakość żywności były najwyższym priorytetem w ramach projektu, jeżeli chodzi o protokoły, które można rozbudowywać do celów przemysłowych. Partnerzy rozważają różne podejścia do wprowadzania zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym na rynek, aby uwzględnić różnice regionalne w Europie. Dr Janovska jest przekonana, że projekt „HEALTHYMINORCEREALS będzie mieć duży wpływ na uprawę i konsumpcję zbóż o mniejszym znaczeniu gospodarczym w Europie, a jednocześnie będzie odpowiedzią na globalne zmiany środowiskowe i rosnące zapotrzebowanie konsumentów na zdrową żywność”.
Słowa kluczowe
HEALTHYMINORCEREALS, zboża o mniejszym znaczeniu gospodarczym, genotyp, rolnictwo, przeciwutleniacz
