W trosce o odpowiedzialność sektora przemysłowego
W obszarach takich jak zarządzanie ryzykiem czy równouprawnienie płci wiele firm przygotowuje plany i strategie, które pomagają im osiągać sukces na rynku. Jednak, jak mówi profesor Bernd Stahl z Uniwersytetu De Montfort, „to nie wystarczy, aby zagwarantować, że proces i rezultaty ich badań i innowacji będą społecznie akceptowane, pożądane i zrównoważone”. Koncepcja nazywana przez Stahla „odpowiedzialnymi badaniami i innowacjami” stała się przedmiotem koordynowanego przez niego unijnego projektu RESPONSIBLE-INDUSTRY (Responsible Research and Innovation in Business and Industry in the Domain of ICT for, Health, Demographic Change and Wellbeing), którego zespół przez ostatnie trzy lata poszukiwał sposobu na włączenie wspomnianego podejścia w istniejącą infrastrukturę biznesową. Uczestnicy inicjatywy współpracowali ściśle z partnerami przemysłowymi, koncentrując się na przedsiębiorstwach wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne w rozwijającym się obecnie sektorze opieki zdrowotnej, zmian demograficznych i dobrobytu. Tego rodzaju firmy projektują technologie w służbie osobom starszym lub niepełnosprawnym, takie jak roboty czy urządzenia ułatwiające komunikację z otoczeniem. W skład zespołu weszli partnerzy akademiccy z siedmiu państw UE, którzy przeprowadzili wywiady z 30 ekspertami z branży oraz zorganizowali 15 zogniskowanych wywiadów grupowych i warsztaty dla ponad 150 uczestników. „Wkrótce stało się jasne, że nasz początkowy pomysł zakładający opracowanie uniwersalnego branżowego planu wdrożeniowego nie rozwiąże problemu. Musieliśmy więc przygotować szersze ramy, które pozwoliłyby przedsiębiorstwom rozwijać swoje własne strategie” – wyjaśnia Stahl. Budując wspomniane ramy, konsorcjum projektu RESPONSIBLE-INDUSTRY przyjrzało się trudnościom i naciskom, które sprawiają, że przemysł nie bierze pod uwagę koncepcji odpowiedzialnych badań i innowacji. „Jednym z szeroko dyskutowanych zagadnień była kwestia motywacji w zestawieniu z kosztami” – przyznaje Stahl. „Firmy chcą mieć pewność, że prowadzą swoją działalność w sposób odpowiedzialny, jednak może to wymagać dodatkowych środków, których wykorzystanie w organizacjach ukierunkowanych na zysk musi zostać uzasadnione”. Istnieją także pewne aspekty odpowiedzialnych badań i innowacji, które stoją w sprzeczności z powszechnie uznanymi zasadami rynkowymi, na przykład koncepcja otwartego dostępu może wydawać się sprzeczna z interesem własności intelektualnej. W ramach projektu opracowano ramy uwzględniające korzyści, jakie odpowiedzialne badania i innowacje mogą przynieść przedsiębiorstwom, włączając w to poprawę ich reputacji, ograniczenie ryzyka biznesowego oraz wzmocnienie zaufania społecznego względem bezpieczeństwa produktów. Stahl jest zdania, że przekonanie firm, aby uwzględniły wspomniane przesłanie wymaga jednak działań na samej górze. „Dlatego też przygotowaliśmy dokument przeznaczony specjalnie dla kierownictwa najwyższego szczebla, aby dostarczyć podstawowego przeglądu wartości i korzyści. Obejmuje on krótkie studia przypadków pokazujące, jaką postać przyjęły wspomniane korzyści w innych przedsiębiorstwach”. Część prac prowadzonych w ramach inicjatywy RESPONSIBLE-INDUSTRY skupiła się na testowaniu opracowanych ram w obrębie czterech firm – dwóch w Hiszpanii i dwóch w Finlandii. Przedsiębiorstwa te poproszono o rozważenie, w jakim stopniu przygotowane ramy były dla nich użyteczne. „Okazało się, że kluczem do sukcesu było pozwolenie firmom na określenie obszarów, w których mogłyby poprawić swoje wyniki, a w kilku przypadkach zaowocowało to wprowadzeniem zmian” – zauważa Stahl. Aczkolwiek Stahl jest przekonany, że projekt dostarczył wystarczających dowodów potwierdzających korzyści płynące z odpowiedzialnych badań i innowacji, firmy nastawione na osiąganie natychmiastowych zysków mogą wciąż sprzeciwiać się tej koncepcji. „Jeśli ma ona być szerzej stosowana, konieczne jest wprowadzenie norm branżowych lub innych, mniej restrykcyjnych instrumentów motywacyjnych” – dodaje. „Jedno stało się jasne: zmiany te nie zajdą samoistnie. Wymagają wsparcia inicjatyw finansowanych ze środków publicznych”.
Słowa kluczowe
Odpowiedzialne badania i innowacje (RRI), skutki społeczne, zrównoważony rozwój przedsiębiorstw, społeczna odpowiedzialność biznesu, ład korporacyjny
