Metody wojskowych operacji przeciwpartyzanckich: wysiedlanie ludności wiejskiej do modelowych wiosek
Lata 70. i 80. ubiegłego stulecia to bardzo istotny okres w historii Ameryki Łacińskiej – po tym jak w latach 60. kontynent opanowały ruchy rewolucyjne, w kolejnych dekadach obserwowaliśmy pojawienie się dyktatur wojskowych, które spowodowały głębokie przemiany społeczne w regionie. Strategie polityczne skierowane przeciwko ruchom partyzanckim miały na celu nie tylko zniszczenie partyzantki, ale także „zdobycie serc i umysłów” ludzi. Jedną spośród różnych metod wykorzystywanych do realizacji tego zadania były „wioski strategiczne”, czyli modelowe wioski zaprojektowane w celu odcięcia ludności od ich dawnych terytoriów i zerwania więzów lojalności. Projekt o nazwie Strategic Villages, finansowany w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”, realizowany pod kierownictwem prof. Pameli Colombo, głównej badaczki, obejmował badanie zagadnienia dotyczącego wykorzystania przymusowej urbanizacji jako metody walki z ruchem partyzanckim w celu sprawowania kontroli nad ludnością i konsolidacji władzy państwowej. „Idea wysiedlania mieszkańców i umieszczania ich w specjalnie zbudowanych wioskach pod pozorem poprawy jakości życia nie jest nowa. W okresie wojen w czasach dekolonizacji budowanie strategicznych wiosek na terenie Afryki i Azji było wspierane przez mocarstwa kolonialne. Rząd Anglii utworzył nowe wioski w Malezji i Kenii, z kolei Stany Zjednoczone budowały strategiczne wioski w Wietnamie, a w Algierii powstawały francuskie „centres de regroupement”, tłumaczy prof. Colombo. „Moje badania terenowe pozwoliły mi odkryć, że w obliczu podobnych »problemów« (w tym przypadku utraty kontroli nad niektórymi terytoriami) państwa przyjmują bardzo podobne strategie dotyczące przesiedlenia ludności”. W tamtym okresie doktryna wojskowa w Ameryce Łacińskiej zakładała, że „poprawa” warunków życia ludności pomoże zapobiec obywatelskiemu poparciu dla rebeliantów. Ubóstwo i rozproszenie charakterystyczne dla obszarów wiejskich były postrzegane jako zarzewie ruchów rewolucyjnych. „Będące dziedzictwem tamtych czasów zmiany terytorialne mają nadal zastosowanie, a ówczesna infrastruktura jest wykorzystywana do dziś. Interesuje mnie nie tylko odtworzenie historii programu tworzenia strategicznych wiosek, ale także przeanalizowanie skutków tej strategii, z jakimi nadal boryka się współczesna Ameryka Łacińska”, dodaje. W swoich badaniach prof. Colombo wykorzystała metodologię mieszaną, zakładającą analizę materiałów archiwalnych, przeprowadzanie wywiadów z przedstawicielami organów rządowych i prowadzenie badań etnograficznych w strategicznych wioskach zamieszkanych przez przesiedleńców. W toku prac badaczka odkryła, że problem ten cechuje ciekawa dychotomia. „Znalazłam szereg odniesień do różnego rodzaju przestępstw i nadużyć popełnianych podczas okupacji przez siły zbrojne, takich jak przymusowe wysiedlenia, niszczenie dotychczasowej przestrzeni życiowej, kontrola i nadzór nad codziennym życiem, samowolne aresztowania, praca przymusowa, kary publiczne, a nawet wymuszone zaginięcia. Podczas badań w Argentynie odkryłam jednak, że duża część tej samej ludności nadal wspiera wojskowe »programy działań obywatelskich«. Siły zbrojne mogły wtargnąć w życie tych ludzi, ale to samo zrobiło też państwo”. W czasie realizacji projektu Strategic Villages odbyło się wiele ważnych wydarzeń, w tym wystawa „Violence in Space: Urban and Territorial Policies during the Military Dictatorship in Argentina (1976–1983(odnośnik otworzy się w nowym oknie)”) (Przemoc w przestrzeni – polityka miejska i terytorialna w czasie rządów junty wojskowej w Argentynie w latach 1976–1983), współorganizowana przez prof. Colombo i dr. Carlosa Salamancę we współpracy z 30 innymi badaczami. „Badania prowadzone w ramach grantu działania „Maria Skłodowska-Curie” były dla mnie wspaniałą okazją do zawiązania współpracy i zwiększenia mojego uczestnictwa w sieci badaczy. Bardzo wiele zawdzięczam wiedzy i wskazówkom uzyskanym od mojej promotor dr Elisabeth Anstett z Écoles des hautes études en sciences sociales oraz dr Claudia Feld, mojej drugiej promotor w Argentynie, a także wiedzy zespołu Nucleo de Estudios sobre Memoria, który gościł mnie jako instytucja państwa trzeciego”.
