Ochrona kultury i dziedzictwa poprzez zrównoważony rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu Zrównoważona turystyka kulturowa stawia dziedzictwo kulturowe i lokalne społeczności na pierwszym miejscu w procesach decyzyjnych, gwarantując tym samym stosowanie dobrych praktyk w zakresie ich ochrony, jednocześnie zapewniając autentyczne doświadczenia turystom i wspierając lokalne gospodarki. Społeczeństwo © Unia Europejska, 2024 Rynek turystyki kulturowej stanowi prawie 40 % całego rynku turystyki europejskiej. Co więcej, turyści kulturowi wydają nawet 38 % więcej pieniędzy na każdy dzień podróży oraz spędzają w miejscach docelowych nawet 22 % więcej czasu niż inni turyści. Według Światowej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych zainteresowanie turystyką kulturową będzie wyłącznie nadal rosło, w wyniku czego stanie się ona jednym z kluczowych rynków w Europie. Podstawą turystyki kulturowej jest chęć odkrywania, doświadczania i poznawania odwiedzanego miejsca. Tego rodzaju poznawanie może mieć wiele obliczy – od degustacji wykwintnych potraw, przez życie przez pewien czas wśród lokalnych społeczności wiejskich, aż po przemierzanie europejskich szlaków pielgrzymkowych. Nie pozostawia jednak najmniejszych wątpliwości fakt, że zainteresowanie kulturą i jej poznawaniem rośnie. Coraz większa liczba turystów poszukuje bardziej osobistych i autentycznych doświadczeń, które pozwalają im lepiej poznać odwiedzane miejsce i jego kulturę. Innymi słowy, szukają atrakcji, produktów i aktywności, które najlepiej opisuje przymiotnik „wyjątkowe” i których nie będą w stanie znaleźć gdziekolwiek indziej na świecie. Jednym z kluczowych aspektów tej formy turystyki jest to, że stanowi źródło dochodów dla lokalnych społeczności. Tym sposobem przyczynia się także do skutecznej ochrony bezcennych skarbów kultury oraz dziedzictwa kulturowego. Szczególnie dotyczy to obszarów wiejskich oraz mniej popularnych miejscowości turystycznych w Europie. Co więcej, wzrost popularności poszczególnych miejsc docelowych może prowadzić do masowego napływu turystów, który niesie za sobą wiele poważnych wyzwań. Nadmiar ludzi, zwiększony poziom hałasu i zanieczyszczeń, zniszczenia w obszarach zabudowanych oraz utrudnianie mieszkańcom prowadzenia normalnego życia niszczy autentyczny charakter miejsc, a jednocześnie zmniejsza ich wartość. Sukces turystyki kulturowej jest uzależniony w dużej mierze od współpracy z lokalnymi społecznościami, której celem jest zapewnienie korzyści wszystkim zainteresowanym stronom. To wymaga jednak powiązania dziedzictwa kulturowego, turystyki oraz społeczności lokalnych w zrównoważony sposób. Wdrażając podejście oparte na koncepcji turystyki o obiegu zamkniętym, społeczności mogą współpracować z podmiotami działającymi na rynkach turystycznych i innymi interesariuszami w celu zmniejszenia negatywnego wpływu tego procederu na środowisko. Drogą do osiągnięcia tych celów jest ograniczenie ilości odpadów, ochrona zasobów, zapewnienie ekologicznych opcji transportu oraz promowanie lokalnych produktów, co sprzyja szeroko pojętemu zrównoważonemu rozwojowi oraz ekologicznemu podejściu do środowiska. Nowe wyzwania w sektorze turystycznym oznaczają, że konieczne jest prowadzenie ciągłych badań oraz opracowywanie innowacyjnych rozwiązań, które pozwalają na opracowywanie zrównoważonych strategii umożliwiających branży dostosowanie się do nowych warunków oraz dalszy rozwój pomimo zmian zachodzących w środowisku. Unijne programy badań i innowacji skupiają się na wyjątkowej roli, jaką odgrywa turystyka kulturowa, skupiając się na generowaniu nowej wiedzy i rozwiązań opartych na danych, które stanowią rozwiązania wielu problemów i sprzyjają popularyzacji tego podejścia. W najnowszym wydaniu broszury CORDIS Results Pack skupiamy się na ośmiu projektach badawczych realizowanych w ramach inicjatywy „Horyzont 2020”, które naszym zdaniem najlepiej ilustrują unijne dążenia do ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego i działania ukierunkowane na promowanie zrównoważonej turystyki kulturowej. Zespoły realizujące przedstawione projekty badawcze zajmowały się analizą potencjału tego rodzaju turystyki w obszarach ochrony oraz zwiększania wartości dziedzictwa kulturowego, a także upodmiotowienia lokalnych społeczności poprzez tworzenie miejsc pracy i możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Opisane w broszurze wyniki projektów pomogą decydentom politycznym lepiej zrozumieć zjawisko turystyki kulturowej, opracowywać lepsze rozwiązania w oparciu o dane i wyniki badań naukowych, a interesariuszom sektora turystycznego zapewnią lepszy wgląd w działania i rezultaty osiągane przez badaczy. Poszczególne projekty mogą także okazać się nieocenioną pomocą dla podmiotów działających w sektorze turystyki kulturowej, umożliwiającą im dostosowanie działań w oparciu o najświeższe dane, a także przetestowanie nowych narzędzi i rozwiązań opracowanych przez badaczy. Celem wydania broszury CORDIS Results Pack jest zatem przede wszystkim poszerzanie horyzontów i rozwój wiedzy na temat turystyki kulturowej, a także uświadomienie docelowym odbiorcom możliwości, jakie wiążą się z popularyzacją tej kategorii turystyki. Zespół projektu Be.CULTOUR skupił się na obszarach wiejskich, odległych regionach oraz mniej znanych miejscach na terenie Europy, a także zastosował podejście oparte na koncepcji turystyki o obiegu zamkniętym w celu ograniczenia ilości odpadów, skutecznej ochrony zasobów, a także promowania ekologicznego transportu oraz lokalnych produktów. W wyniku realizacji projektu IMPACTOUR powstały metodyki i narzędzia pozwalające na skuteczny pomiar i rzetelną ocenę wpływu turystyki kulturowej na rozwój gospodarczy i społeczny regionów Europy. W ramach projektu INCULTUM zespół badawczy nawiązał współpracę ze społecznościami w mniej popularnych regionach, aby realizować zrównoważone, oddolne strategie rozwoju społecznego, kulturowego i gospodarczego, przynoszące korzyści zarówno turystom, jak i mieszkańcom. Projekt RurALLURE zaowocował opracowaniem platformy, która umożliwia osobom przemierzającym historyczne szlaki pielgrzymkowe Europy dostosowanie tras podróży do ich zainteresowań i lepsze poznanie otaczającego ich dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Zespół projektu SmartCulTour przeprowadził badania terenowe realizowane w sześciu żywych laboratoriach aby zweryfikować, które zrównoważone praktyki oparte na współtworzeniu mają pozytywny wpływ, zwłaszcza na obszarach wiejskich i obrzeżach miast. W ramach projektu SMARTDEST powstało osiem miejskich laboratoriów, których zadaniem było przeprowadzenie dogłębnej analizy społecznego wpływu turystyki, oddanie głosu lokalnym społecznościom i przyczynianie się do budowy bardziej sprawiedliwego i integracyjnego modelu społecznego i gospodarczego. Z kolei zespół projektu SPOT zajął się badaniem nowych form turystyki kulturowej, identyfikując możliwości i opracowując strategie, które pozwalają lokalnym mieszkańcom czerpać korzyści z ich cennych zasobów kulturowych. Ostatni z przedstawionych projektów – TexTOUR – obejmował realizację ośmiu pilotażowych inicjatyw związanych z turystyką kulturową w ubogich obszarach Europy i poza nią, aby opracować metodyki pozwalające społecznościom na rozwój zrównoważonej turystyki opartej na lokalnym dziedzictwie.
