Jak edukacja i nierówności płci wpływają na rezerwę poznawczą?
Zdaniem ekspertów do 2050 roku liczba osób cierpiących na demencję w Unii Europejskiej ulegnie podwojeniu i osiągnie przeszło 14 milionów(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Choć nowoczesne leki zapewniają możliwość przesunięcia w czasie pojawienia się pierwszych objawów demencji oraz ich nasilenia, zespół projektu CRISP(odnośnik otworzy się w nowym oknie), finansowanego ze środków Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), zajął się badaniem czynników kontekstowych wpływających na podatność wybranych ludzi na demencję. Badanie zlecone przez redakcję czasopisma „Lancet”(odnośnik otworzy się w nowym oknie) dotyczące zapobiegania demencji wykazało, że można zapobiec wystąpieniu aż 45 % przypadków dzięki rozwiązaniu problemu tak zwanych zmiennych czynników ryzyka, takich jak palenie tytoniu i spożywana dieta. „Zrozumienie sposobu skutecznego budowania środowisk sprzyjających budowie chroniącej mózg rezerwy poznawczej w trakcie całego życia pozwoli na realizację strategii profilaktycznych w zakresie edukacji i zatrudnienia”, wyjaśnia Anja Leist, koordynatorka projektu.
Społeczne zmienne czynniki ryzyka
Zespół projektu CRISP był szczególnie zainteresowany wpływem możliwości edukacyjnych oraz płci na tak zwaną rezerwę poznawczą - zdolność mózgu do adaptacji sieci neuronowych w celu zrekompensowania upośledzenia funkcji. „Wyniki badań przeprowadzonych w 2000 roku wykazały brak związku między osiągami poznawczymi w późniejszym okresie życia i stanami patologicznymi występującymi w mózgu, wystąpiła jednak silna korelacja z poziomem wykształcenia(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Można wnioskować zatem, że edukacja pomaga przygotować mózg do budowania alternatywnych połączeń, umożliwiając tym samym kompensację patologii, takich jak odkładanie się amyloidu beta związane z demencją. Dotychczas nie było wiadomo, jak warunki społeczne wpływają na rezerwę poznawczą”, dodaje Leist. Zespół projektu CRISP przyjrzał się wpływowi możliwości edukacyjnych mężczyzn i kobiet na możliwości poznawcze w późniejszym życiu. W ramach projektu badacze wykorzystali przekrojowe dane, w tym informacje zgromadzone w ramach badania SHARE(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (ang. Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe, czyli badania zdrowia, starzenia się i emerytury w Europie), którego celem jest obserwowanie sytuacji zdrowotnej, społecznej i ekonomicznej osób, które ukończyły 50. rok życia od 2004 roku. Zestaw danych obejmujący trzy grupy z 16 państw europejskich i Izraela (łącznie blisko 47 000 osób) umożliwił zespołowi projektu CRISP odkrycie korelacji(odnośnik otworzy się w nowym oknie) między możliwościami edukacyjnymi w czasie nauki szkolnej a poziomami funkcjonowania poznawczego przeszło 30 lat później, w wieku od 50 do 76 lat. Badacze opracowali ponadto metodę prowadzenia badań(odnośnik otworzy się w nowym oknie) wpływu dyskryminacji i uprzedzeń związanych z płcią na zmniejszanie szans kobiet na budowanie rezerwy poznawczej w społeczeństwach, w których występuje większa nierówność płci. Metoda ta uwzględnia czynniki społeczne, takie jak wskaźniki nastoletnich ciąż i możliwości rozwoju kariery zawodowej, z założeniami zleconych przez „Lancet” badań dotyczących demencji. Dotychczas nie było również jasne, czy wyższy wskaźnik występowania demencji wśród kobiet wynikał ze zróżnicowanego ryzyka wystąpienia tej choroby w zależności od płci, czy raczej był spowodowany innymi czynnikami, takimi jak brak aktywności fizycznej wśród kobiet. „Wyniki naszej analizy wskazują, że wyższa częstotliwość występowania demencji u kobiet wiąże się w mniejszym stopniu z czynnikami biologicznymi, natomiast w znacznie większym stopniu wynika z większego ogólnego poziomu ryzyka dotyczącego kobiet(odnośnik otworzy się w nowym oknie), opartego na niższym poziomie wykształcenia i niekorzystnych profilach ryzyka zdrowotnego”, zauważa Leist. Współpraca w ramach projektu CRISP zaowocowała przyznaniem pierwszej nagrody Health and Medical Sociology Excellence Prize(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zespół zdobył także Nagrodę Vontobel za badania naukowe w zakresie starzenia(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (strona internetowa w języku niemieckim) za opracowanie „Gendered life courses and cognitive functioning in later life”(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (ang. „Uwarunkowany płciowo przebieg życia i jego wpływ na funkcje kognitywne w późniejszym okresie”).
Priorytetowy charakter profilaktyki
W 2023 roku zespół projektu CRISP zorganizował w Luksemburgu warsztaty zatytułowane „Strategia dbania o zdrowie mózgu”, w którym wzięli udział ekonomiści zdrowia, przedstawiciele Światowej Organizacji Zdrowia i zespół neurologów. Jednym z zaleceń było włączenie oceny wpływu na zdrowie mózgu do każdej nowej strategii ochrony zdrowia. W celu poprawy profilaktyki, zespół zaproponował także inicjatywę GetBrainHealthy(odnośnik otworzy się w nowym oknie) dla środowisk pracy. „Miejsca pracy oferują menedżerom i pracownikom wiele możliwości dbania o zdrowie mózgu, obejmujących organizację zadań, aktywność społeczną i ćwiczenia”, dodaje Leist. Zespół nadal skupia się na badaniu mechanizmów stojących za społecznymi uwarunkowaniami zdrowia poznawczego, ze szczególnym zainteresowaniem możliwymi powiązaniami między ryzykiem demencji a starzeniem się układu odpornościowego.
Słowa kluczowe
CRISP, demencja, starzenie się, rezerwa poznawcza, płeć, wykształcenie, mózg, zagrożenie
