Analiza przemian w Chinach i Wietnamie w duchu socjalizmu rynkowego
Chiny i Wietnam – znane wszystkim jako „fabryki świata” – ulegają drastycznym zmianom, zapoczątkowanym przez okres reform, jaki miał miejsce mniej więcej w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Mimo że rządy w obu krajach opierają się na komunistycznym systemie jednopartyjnym, społeczeństwa doświadczają również skutków transformacji kapitalistycznej, która całkowicie zmieniła sposób życia i pracy zwykłych ludzi oraz organizację gospodarki. „Wzrost gospodarczy oraz gwałtowne procesy industrializacji i urbanizacji całkowicie odmieniły oblicze produkcji, konsumpcji i mobilności – wszystko to jest źródłem zarówno nowych możliwości, jak i nowych wyzwań, przed jakimi stoją oba kraje”, mówi Minh Nguyen, profesor antropologii społecznej na Uniwersytecie w Bielefeld(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Jednym z tych wyzwań jest zapewnienie ochrony socjalnej setkom milionów pracowników migrujących ze wsi, z których wielu jest zatrudnionych w globalnych fabrykach wytwarzających dobra konsumpcyjne dla całego świata. Korzystając ze wsparcia finansowanego ze środków UE projektu WelfareStruggles, Nguyen zamierza rzucić nieco światła na to, w jaki sposób rządy obu krajów radzą sobie ze wspomnianymi wyzwaniami.
Podstawowe programy socjalne a słabsza pozycja pracowników
Według Nguyen, po latach upadku systemów ochrony socjalnej chińskie i wietnamskie rządy przystąpiły do ustanawiania i realizacji ambitnych programów socjalnych. „Bardzo szybko rozwijane są zapewniane przez państwo powszechne ubezpieczenia zdrowotne, renty i emerytury oraz świadczenia pieniężne”, wyjaśnia. Jednak pomimo coraz szerszego zakresu pomocy ochrona pracowników, jaką zapewniają te podstawowe programy socjalne, jest bardzo krucha. Dzieje się tak dlatego, że ich charakterystyczną cechą jest silny nacisk na samoodpowiedzialność – od ludzi oczekuje się, że zaczną korzystać z opcji dostępnych na rynku, zarówno w zakresie opieki zdrowotnej, jak i opieki społecznej. Taka postawa powoduje, że pracownicy nie są chronieni przed ryzykiem rynkowym, zwłaszcza biorąc pod uwagę rosnącą elastyczność pracy. „Określone przez Partię Komunistyczną podwójne cele w zakresie liberalizacji rynku i jednocześnie socjalistycznej kontroli doprowadziły do powstania systemów ochrony socjalnej opartych na różnych i często konkurujących ze sobą wizjach »dobrego życia« i koncepcji pracy”, dodaje Nguyen.
Zmieniające się wzorce pracy, mobilności i reprodukcji gospodarstw domowych
Industrializacja Chin i Wietnamu, jaka nastąpiła po okresie reform, była możliwa dzięki pracy setek milionów osób migrujących z obszarów wiejskich. „Przez dziesięciolecia miliony osób migrujących z obszarów wiejskich musiały funkcjonować między miejscem pracy a miejscem zamieszkania ich i ich rodzin”, zauważa Nguyen. Jednak powoli zaczyna się to zmieniać. W ramach projektu, który otrzymał wsparcie Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), zaobserwowano głębokie zmiany, jeśli chodzi o mobilność pracowników w obu krajach. Przykładowo, zakłady produkcyjne są coraz częściej przenoszone z obszarów dawnych okręgów przemysłowych na peryferyjne tereny wiejskie, w związku z czym wielu pracowników może teraz codziennie dojeżdżać do pracy z domu. „Jednak utowarowienie wszystkich dóbr i utrata gruntów rolnych powoduje większe zapotrzebowanie na dochód pieniężny niezbędny do utrzymania rodziny”, dodaje Nguyen.
Wdrażanie polityki prorynkowej przy użyciu socjalistycznych instytucji i retoryki
Badania przeprowadzone w ramach projektu wykazały, że pracownicy fabryk preferują elastyczne i niechronione formy zatrudnienia, na przykład nadgodziny lub pracę sezonową. Zdaniem Nguyen wynika to z zapotrzebowania pracowników na gotówkę, ogólnego braku zaufania do istniejących programów ochrony socjalnej, a także z działań globalnych koncernów, którym zależy na zmniejszeniu liczby pracowników zatrudnionych na stałe. „Pogłębiająca się transformacja rynkowa sponsorowana przez państwa monopartyjne, jakimi są Chiny i Wietnam, kształtuje życie pracowników i ich dobrobyt w nowy, inny sposób”, podsumowuje Nguyen. Wiele rezultatów projektu zostało już opisanych na łamach renomowanych czasopism naukowych, zaprezentowanych na światowych konferencjach i przetłumaczonych w formie serii krótkich dokumentów orientacyjnych.
Słowa kluczowe
WelfareStruggles, Chiny, Wietnam, transformacja rynkowa, ochrona socjalna, dobrobyt społeczny, kapitalistyczny, migrujący pracownicy, praca, socjalistyczny