Rozwiązywanie zagadki muzycznej ewolucji
Czy ludzie są naturalnie predysponowani do odbierania muzyki? A może pewne jej elementy — takie jak melodia — są wyuczone? Były to niektóre z pytań, na które szukano odpowiedzi w ramach finansowanego ze środków UE projektu PHYLOMUSIC. „Chcieliśmy odkryć, skąd bierze się nasza zdolność do rozumienia muzyki, od ewolucji po wczesny rozwój człowieka” — wyjaśnia stypendystka projektu PHYLOMUSIC Roberta Bianco(odnośnik otworzy się w nowym oknie), obecnie członkini wydziału na Uniwersytecie w Pizie(odnośnik otworzy się w nowym oknie) we Włoszech. „Nasza hipoteza zakładała, że jeśli zdolności muzyczne są obecne od samego początku, mózgi noworodków powinny reagować podobnie do mózgów dorosłych”.
Analiza sygnałów mózgowych i neuronauka słuchu
Lepszego zrozumienia tego, jak zmieniają się zdolności muzyczne, podjął się zespół projektu, korzystający ze wsparcia programu działania „Maria Skłodowska-Curie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Chociaż przeprowadzono wiele badań koncentrujących się na rytmie u różnych gatunków, pod kątem zdolności melodycznych nie było ich zbyt wiele” — mówi Bianco. „Nie mówiąc już o jednoczesnej analizie melodii i rytmu. Właśnie na tym się skupiliśmy”. W tym celu projekt połączył elektroencefalografię, najnowocześniejszą analizę sygnałów mózgowych i obliczeniową neuronaukę słuchu. W praktyce polegało to na odtwarzaniu Bacha i rejestrowaniu wynikającej z tego aktywności mózgu u dorosłych ludzi, noworodków i makaków. Ta nieinwazyjna metoda umożliwiła zespołowi porównanie działania mózgu noworodka z mózgiem dorosłego, a także z mózgiem naczelnych innych niż człowiek. „W ten sposób byliśmy w stanie dowiedzieć się, czy niektóre predyspozycje są obecne od urodzenia i czy są one zachowane filogenetycznie” — dodaje koordynator projektu Giacomo Novembre z Włoskiego Instytutu Technologii(odnośnik otworzy się w nowym oknie).
Jak noworodki odczytują rytm
Projekt dostarczył wielu fascynujących nowych spostrzeżeń. W tym fakt, że podczas gdy dorośli ludzie śledzą i przewidują zarówno rytm, jak i melodię, makaki i ludzkie noworodki wydają się być wrażliwe tylko na rytm, ale już nie na melodię. „Czy to oznacza, że noworodki i małpy odczytują rytm w ten sam sposób?” — pyta Bianco. „Niekoniecznie. Jest to aspekt, który obecnie badamy i potrzeba więcej badań, aby zrozumieć potencjalne podobieństwa lub różnice”. Odkrycia te sugerują jednak, że przewidywanie rytmu jest w pewnym stopniu wspólne z innymi naczelnymi i obecne jest już od urodzenia. „Może to być spowodowane tym, że dzieci w łonie matki są wystawione na rytmy — matki, bicie serca, chodzenie itp., natomiast melodia jest zwykle odfiltrowywana” — zauważa Bianco. „Brak śledzenia melodii u małp i noworodków sugeruje również, że ekspozycja na sygnały komunikacji, takie jak mowa i muzyka, ma kluczowe znaczenie”.
Zdolności rytmiczne a struktura melodyczna
Badania te stanowią brakujący element w czekającej od dawna na rozwiązanie układance ewolucji muzycznej. „Rytm prawdopodobnie odzwierciedla głęboką, prehistoryczną funkcję słuchową wspólną dla wszystkich naczelnych” — mówi Novembre. „Z drugiej strony melodia wydaje się być powiązana z ludzką specjalizacją neuronalną i uczeniem się po urodzeniu. Muzyka może być wyjątkowo ludzka pod względem złożoności, ale jej korzenie są starsze niż my sami”. Odkrycia te pomagają wyjaśnić, dlaczego zdolności rytmiczne są szeroko rozpowszechnione wśród gatunków, a zdolności melodyczne pozostają osiągnięciem ludzi (a także garstki gatunków o zaawansowanych zdolnościach uczenia się głosów, takich jak ptaki). Mogą również rzucić światło na to, dlaczego zmienność kulturowa jest większa w strukturze melodycznej niż w taktowaniu. Rytm może być ograniczony przez podstawowe ograniczenia biologiczne. Praca ta otworzyła nowe możliwości badawcze, które zarówno Bianco, jak i Novembre chętnie wykorzystają. „Jedną z możliwości byłoby obserwowanie noworodków od urodzenia do około 12 miesiąca życia” — dodaje Novembre. „Tego rodzaju badanie podłużne pozwoliłoby nam określić, kiedy w trakcie rozwoju zaczynamy rozumieć strukturę melodyczną”.
