WYZWANIA SPOŁECZNE - Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan

WYZWANIA SPOŁECZNE - Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan

Cel szczegółowy

Celem szczegółowym jest poprawa zdrowia i dobrostanu wszystkich obywateli przez cały czas ich życia.
Zapewnienie wszystkim obywatelom (dzieciom, dorosłym i ludziom starszym) przez cały czas ich życia zdrowia i dobrostanu, gospodarczo zrównoważonych i innowacyjnych systemów opieki zdrowotnej wysokiej jakości – jako elementu systemów zabezpieczenia społecznego – oraz umożliwienie tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu gospodarczego to cele przyświecające wspieraniu badań naukowych i innowacji w reakcji na to wyzwanie; wsparcie to będzie stanowić istotny wkład w realizację strategii „Europa 2020”.
Koszty systemów opieki zdrowotnej i społecznej w Unii rosną wraz ze wzrostem kosztów środków w zakresie opieki i profilaktyki dla wszystkich kategorii wiekowych. Oczekuje się, że liczba Europejczyków w wieku ponad 65 lat niemal podwoi się z 85 mln w 2008 r. do 151 mln do 2060 r., a w wieku ponad 80 lat wzrośnie w tym samym okresie z 22 do 61 mln. Obniżenie tych kosztów lub utrzymanie ich na poziomie możliwym do opanowania jest częściowo uzależnione od tego, czy nastąpi poprawa zdrowia i dobrostanu wszystkich obywateli przez całe ich życie, a co za tym idzie – od skutecznego zapobiegania chorobom i niepełnosprawności, ich leczenia i postępowania z nimi.
Choroby i schorzenia przewlekłe stanowią główną przyczynę niepełnosprawności, złej kondycji zdrowotnej, przechodzenia na rentę, a także przedwczesnej śmierci; wiążą się też z nimi duże koszty społeczne i gospodarcze.
W Unii choroby układu krążenia co roku prowadzą do ponad 2 mln zgonów i kosztują gospodarkę ponad 192 mld EUR, natomiast rak powoduje jedną czwartą zgonów i jest główną przyczyną śmierci osób w wieku od 45 do 64 lat. Ponad 27 mln osób w Unii cierpi na cukrzycę, a ponad 120 mln na choroby reumatyczne i schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego. Poważne wyzwanie stanowią choroby rzadkie, na które w całej Europie cierpi ok. 30 mln ludzi. Całkowity koszt schorzeń mózgu (w tym m.in. wpływających na zdrowie psychiczne, takich jak depresja) szacuje się na 800 mld EUR. Same tylko zaburzenia psychiczne dotykają według szacunków 165 mln osób w Unii, co generuje koszty w wysokości 118 mld EUR. Oczekuje się, że liczby te będą gwałtownie rosły, w głównej mierze z powodu starzenia się społeczeństwa Europy i związanego z tym wzrostu zachorowań na choroby neurodegeneracyjne. W przypadku wielu spośród wymienionych schorzeń istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, związane z pracą i stylem życia oraz czynniki społeczno-gospodarcze; szacuje się, że ma z nimi związek do jednej trzeciej globalnego obciążenia chorobami.
Choroby zakaźne (np. HIV/AIDS, gruźlica i malaria) to problem globalny; odpowiadają one za utratę 41% spośród 1,5 mld lat życia skorygowanych niepełnosprawnością w skali świata, w tym za 8% w Europie. Problemem globalnym są także choroby związane z ubóstwem i choroby zaniedbane. Należy się również przygotować na pojawiające się epidemie, powracające choroby zakaźne (w tym choroby mające związek z wodą) i groźbę wzrostu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Należy wziąć pod uwagę zwiększone ryzyko chorób przenoszonych przez zwierzęta.
Tymczasem procesy opracowania leków i szczepionek stają się coraz droższe i coraz mniej skuteczne. Dążenia do osiągnięcia większych postępów w tym zakresie polegają m.in. na stosowaniu alternatywnych metod, które mają zastąpić klasyczne próby bezpieczeństwa i skuteczności. Należy podjąć odpowiednie kroki w związku z utrzymującymi się nierównościami pod względem stanu zdrowia oraz potrzebami poszczególnych grup populacji (np. dotkniętych chorobami rzadkimi) oraz zapewnić wszystkim Europejczykom – niezależnie od ich wieku i środowiska – dostęp do systemów skutecznej i kompetentnej opieki zdrowotnej.
Inne czynniki, takie jak odżywianie się, aktywność fizyczna, zamożność, integracja, zaangażowanie, kapitał społeczny i praca również mają wpływ na zdrowie i dobrostan, i konieczne jest przyjęcie podejścia całościowego.
Ze względu na dłuższe średnie trwanie życia struktura wieku i ludności w Europie zmieni się. W związku z tym badania na rzecz zachowania zdrowia przez całe życie, aktywnego starzenia się i dobrostanu dla wszystkich będą fundamentem pomyślnego zaadaptowania się społeczeństw do zmian demograficznych.

Uzasadnienie i unijna wartość dodana

Choroby i niepełnosprawność nie zatrzymują się na granicach państw. Odpowiednie działania na szczeblu europejskim w zakresie badań, rozwoju i innowacji, prowadzone we współpracy z państwami trzecimi i z udziałem zainteresowanych stron, pacjentów i użytkowników końcowych, mogą i powinny wnieść zasadniczy wkład w sprostanie tym globalnym wyzwaniom, a tym samym pomóc w realizacji milenijnych celów rozwoju ONZ, zapewnić lepsze zdrowie i dobrostan wszystkim obywatelom oraz dać Europie pozycję lidera na szybko rosnących światowych rynkach innowacji w zakresie zdrowia i dobrostanu.
Ta reakcja zależy od najwyższej jakości badań naukowych służących poprawie naszego fundamentalnego zrozumienia uwarunkowań zdrowia, choroby, niepełnosprawności, zdrowych warunków pracy, rozwoju i starzenia się (w tym średniego trwania życia), a także od spójnego i powszechnego wykorzystywania posiadanej i zdobywanej wiedzy w innowacyjnych, skalowalnych, skutecznych, dostępnych i bezpiecznych produktach, strategiach, interwencjach i usługach. Ponadto znaczenie tych wyzwań w całej Europie, a w wielu przypadkach także w skali globalnej, wymaga reakcji polegającej na długoterminowym i skoordynowanym wspieraniu współpracy wybitnych, multidyscyplinarnych i wielosektorowych zespołów. Konieczne jest także przeanalizowanie tego problemu z perspektywy nauk społeczno-gospodarczych i humanistycznych.
Złożoność wyzwania i wzajemne powiązania między jego składnikami także wymagają reakcji na poziomie europejskim. Wiele podejść, narzędzi i technologii znajduje zastosowanie w różnych obszarach badań naukowych i innowacji związanych z tym wyzwaniem, a najskuteczniej wprowadzenie ich można wesprzeć na poziomie Unii. Dotyczy to zrozumienia molekularnej podstawy chorób, określenia innowacyjnych strategii terapeutycznych i nowatorskich systemów modelowych, multidyscyplinarnego zastosowania wiedzy z zakresu fizyki, chemii i biologii systemowej, opracowania długoterminowych kohort i prowadzenia badań klinicznych (w tym badań koncentrujących się na rozwoju i skutkach leków we wszystkich grupach wiekowych), klinicznego wykorzystania tzw. „omik”, biomedycyny systemowej oraz rozwoju ICT oraz ich praktycznego zastosowania w opiece zdrowotnej, zwłaszcza w zakresie e-zdrowia. Wymogi poszczególnych populacji najskuteczniej zaspokaja się również w sposób zintegrowany, np. w przypadku stratyfikowanych i/lub spersonalizowanych usług medycznych, leczenia rzadkich chorób oraz dostarczania rozwiązań z zastosowaniem nowoczesnych technologii w służbie osobom starszych i ułatwiających samodzielne życie.
Maksymalizacja wpływu oddziaływania na poziomie Unii wymaga wsparcia pełnego zakresu działań w zakresie badań, rozwoju i innowacji od badań podstawowych naukowych poprzez wykorzystanie wiedzy o chorobach w nowych terapiach aż po wielkoskalowe próby, działania pilotażowe i demonstracyjne poprzez pozyskanie prywatnych inwestycji; na publiczne i przedkomercyjne zamówienia publiczne na nowe produkty, usługi oraz skalowalne rozwiązania, które są, w razie potrzeby, interoperacyjne, wspierane zdefiniowanymi normami i/lub wspólnymi wytycznymi. Taki skoordynowany europejski wysiłek zwiększy możliwości naukowe w zakresie badań w dziedzinie zdrowia oraz przyczyni się do bieżącego rozwoju EPB. W stosownych przypadkach będzie się on zazębiał z działaniami prowadzonymi w kontekście programu „Zdrowie na rzecz wzrostu”, inicjatywami w zakresie wspólnego programowania, takimi jak „Badania nad chorobami neurodegeneracyjnymi”, „Zdrowe odżywianie warunkiem zdrowego życia”, „Oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe” i „Długie lata, lepsze życie”, oraz Europejskim partnerstwem na rzecz innowacji sprzyjającej aktywnemu starzeniu się w dobrym zdrowiu.
Panel naukowy ds. zdrowia będzie forum naukowym dla zainteresowanych stron, przygotowującym opinie naukowe na temat przedmiotowego wyzwania społecznego. Panel będzie prowadził spójne, naukowe i skoncentrowane na konkretnych kwestiach analizy dotyczące trudności i możliwości, jakie w obszarze badań naukowych i innowacji wiążą się z tym wyzwaniem; będzie uczestniczył w określaniu własnych priorytetów w tym obszarze i zachęcał naukowców z całej Unii do udziału w jego pracach. Dzięki aktywnej współpracy z zainteresowanymi stronami panel pomoże budować potencjał i promować upowszechnianie wiedzy oraz ściślejszą, unijną współpracę w tej dziedzinie.

Ogólne kierunki działań

Skuteczna promocja zdrowia, oparta na solidnej bazie danych, zapobiega chorobom, przyczynia się do dobrostanu i jest racjonalna pod względem kosztów. Promocja zdrowia, aktywne starzenie się, dobrostan i zapobieganie chorobom zależą również od zrozumienia czynników warunkujących stan zdrowia, od skutecznych narzędzi zapobiegania, od efektywnego nadzoru nad zdrowiem i chorobami i gotowości oraz od skutecznych programów badań przesiewowych. Skuteczną promocję zdrowia ułatwia także lepsze informowanie obywateli, zachęcające do podejmowania odpowiedzialnych decyzji co do czynników warunkujących stan zdrowia.
Udane działania w zakresie zapobiegania chorobom, niepełnosprawności, niedomaganiom i ograniczonej funkcjonalności, wczesnego ich wykrywania, postępowania z nimi, leczenia i terapii bazują na fundamentalnym zrozumieniu ich przyczyn, procesów i skutków, a także czynników sprzyjających zdrowiu i dobrostanowi. Lepsze zrozumienie zdrowia i chorób będzie wymagało ścisłych powiązań między badaniami podstawowymi, klinicznymi, epidemiologicznymi i społeczno-gospodarczymi. Skuteczna wymiana danych, znormalizowane przetwarzanie danych i powiązanie takich danych z prowadzonymi na dużą skalę badaniami kohortowymi również ma podstawowe znaczenie, tak samo jak korzystanie z wyników badań naukowych w praktyce klinicznej, w szczególności w ramach badań klinicznych; powinno to dotyczyć wszystkich grup wiekowych, dzięki czemu zapewni się dostosowanie leków do ich przeznaczenia.
Nawrót dawnych chorób zakaźnych, w tym gruźlicy, oraz większa częstość występowania chorób, którym można zapobiegać dzięki szczepieniom jeszcze bardziej uwidaczniają konieczność przyjęcia kompleksowego podejścia do chorób zaniedbanych i związanych z ubóstwem. Podobnego kompleksowego podejścia wymaga także rosnący problem oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Należy rozwijać spersonalizowane usługi medyczne w celu stworzenia nowych strategii prewencyjnych i terapeutycznych, które można dostosować do wymogów pacjentów; usługi te muszą być wsparte wczesnym wykryciem schorzenia. Wyzwaniem społecznym jest dostosowanie się do dodatkowych wymagań, przed którymi staje sektor ochrony zdrowia i sektor opieki w związku ze starzeniem się społeczeństwa. Dla skutecznego utrzymania odpowiedniego stanu zdrowia i opieki we wszystkich grupach wiekowych konieczne są działania na rzecz poprawy procesu podejmowania decyzji dotyczących zapobiegania i leczenia, określenie i wspieranie upowszechnienia najlepszych praktyk w sektorze ochrony zdrowia i sektorze opieki oraz wspieranie opieki zintegrowanej. Lepsze zrozumienie procesów starzenia się i zapobieganie chorobom związanym z wiekiem są podstawą zachowania przez obywateli Europy zdrowia i aktywności przez całe ich życie. Podobnie ważne jest powszechne wprowadzanie innowacji technologicznych, organizacyjnych i społecznych, umożliwiających w szczególności osobom starszym, osobom przewlekle chorym, a także niepełnosprawnym kontynuację aktywnego trybu życia i zachowanie niezależności. Przyczyni się to do poprawy ich dobrostanu fizycznego, społecznego i psychicznego oraz do wydłużenia czasu jego trwania.
Wszystkie te działania mają być prowadzone w sposób zapewniający wsparcie w całym cyklu badań naukowych i innowacji, wzmacniający konkurencyjność przemysłu europejskiego i ułatwiający rozwój nowych możliwości rynkowych. Nacisk zostanie położony także na zaangażowanie wszystkich zainteresowanych stron z sektora ochrony zdrowia, w tym pacjentów i organizacji pacjentów oraz podmiotów świadczących opiekę zdrowotną, w celu rozwijania programu badań naukowych i innowacji, który będzie przewidywał czynny udział obywateli i odzwierciedlał ich potrzeby i oczekiwania.
Wśród działań szczegółowych mają się znaleźć: poznanie czynników warunkujących stan zdrowia (w tym odżywiania się, aktywności fizycznej, związanych z problematyką płci oraz czynników środowiskowych, społeczno-gospodarczych, zawodowych oraz i związanych z klimatem); usprawnienie promocji zdrowia i lepsze zapobieganie chorobom; poznawanie chorób i udoskonalenie diagnostyki i prognostyki; rozwój skutecznych programów profilaktyki i badań przesiewowych oraz usprawnienie oceny podatności na choroby; poprawa sytuacji w zakresie nadzoru nad chorobami zakaźnymi i większa gotowość do zwalczania epidemii oraz nowo pojawiających się chorób; opracowanie nowych i skuteczniejszych szczepionek i leków o działaniu profilaktycznym i terapeutycznym; stosowanie leków in silico w celu usprawnienia postępowania z chorobami i ich przewidywania; rozwój medycyny regeneracyjnej oraz dostosowanych terapii i leczenia chorób, w tym medycyny paliatywnej; wykorzystanie wiedzy w praktyce klinicznej i skalowalne działania innowacyjne; podniesienie jakości informacji zdrowotnych oraz lepsze gromadzenie i wykorzystywanie danych kohortowych i administracyjnych dotyczących zdrowia; znormalizowane analizy danych i techniki; aktywne starzenie się oraz stosowanie nowoczesnych technologii w służbie osobom starszym i ułatwiających niezależne życie; upodmiotowienie i uświadomienie jednostki co do samodzielnego dbania o stan zdrowia; promowanie zintegrowanej opieki z uwzględnieniem aspektów psychospołecznych; ulepszenie narzędzi i metod naukowych w celu wsparcia procesu kształtowania polityki i potrzeb regulacyjnych; optymalizacja wydajności i skuteczności zapewniania opieki zdrowotnej i zmniejszenie rozbieżności i nierówności pod względem zdrowia poprzez podejmowanie decyzji w oparciu o dane i upowszechnianie najlepszych praktyk, a także poprzez innowacyjne technologie i podejścia. Należy zachęcać do aktywnego udziału w tych działaniach podmioty świadczące opiekę zdrowotną, aby zagwarantować szybkie upowszechnienie i wdrażanie wyników.