WYZWANIA SPOŁECZNE - Działania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce
WYZWANIA SPOŁECZNE - Działania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce
Cel szczegółowy
Celem szczegółowym jest: doprowadzenie do tego, by gospodarka i społeczeństwo były zasobooszczędne (i wodnooszczędne) oraz odporne na zmianę klimatu, ochrona i zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi i ekosystemami oraz zrównoważone dostawy i wykorzystywanie surowców w celu zaspokojenia potrzeb rosnącej globalnej populacji w ramach zrównoważonych ograniczeń charakteryzujących zasoby naturalne i ekosystemy naszej planety. Działania przyczynią się do zwiększenia europejskiej konkurencyjności oraz bezpiecznego zaopatrzenia w surowce i poprawy dobrostanu, a jednocześnie zapewnią integralność, odporność i zrównoważenie środowiska w celu utrzymania globalnego ocieplenia poniżej 2°C oraz umożliwienia ekosystemom i społeczeństwu przystosowanie się do zmiany klimatu i innych zmian środowiska.
W XX wieku światowe wykorzystanie paliw kopalnych, a także wydobycie zasobów materiałowych uległy dziesięciokrotnemu zwiększeniu. Ta era pozornie obfitych i tanich zasobów dobiega końca. Surowce, woda, powietrze, bioróżnorodność oraz ekosystemy lądowe, wodne i morskie są zagrożone. Wiele spośród najważniejszych ekosystemów świata ulega degradacji, a do 60% zapewnianych przez nie usług wykorzystuje się w sposób niezrównoważony. W Unii każdego roku na jedną osobę zużywanych jest 16 ton surowców, z czego 6 ton zmienia się w odpady, a połowa odpadów trafia na składowiska. Globalne zapotrzebowanie na zasoby nadal rośnie wraz ze wzrostem liczby ludności i zwiększaniem się aspiracji, w szczególności w przypadku osób o średnich dochodach w gospodarkach wschodzących. Niezbędne jest oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów.
Średnia temperatura powierzchni Ziemi wzrosła w ciągu ostatnich 100 lat o ok. 0,8°C i przewiduje się, że do końca XXI wieku wzrośnie o 1,8 do 4°C (w stosunku do średniej z lat 1980–1999). Prawdopodobne oddziaływanie tych zmian na systemy naturalne i ludzkie jest wyzwaniem dla planety i jej zdolności adaptacyjnych, a także stanowi zagrożenie dla przyszłego rozwoju gospodarczego i dobrostanu ludzkości.
Coraz większy wpływ zmiany klimatu i problemy środowiskowe, takie jak zakwaszanie oceanów, zmiany w cyrkulacji oceanicznej, wzrost temperatury wód morskich, topnienie lodowców w Arktyce i spadek zasolenia wód morskich, degradacja gleby i jej wykorzystania, utrata urodzajności gleby, niedobory wody, susze i powodzie, zagrożenie sejsmiczne i wulkaniczne, zmiany przestrzennego rozkładu gatunków, zanieczyszczenia chemiczne, nadmierna eksploatacja zasobów i utrata bioróżnorodności świadczą o tym, że planeta zbliża się do granic stabilności. Przewiduje się przykładowo, że bez zwiększenia efektywności we wszystkich sektorach, w tym bez wprowadzenia innowacyjnych systemów wodnych, w ciągu 20 lat zapotrzebowanie na wodę o 40% przekroczy jej podaż, co będzie skutkować poważnym deficytem i niedoborem wody. Lasy znikają w alarmującym tempie 5 mln hektarów rocznie. Interakcje między zasobami mogą prowadzić do zagrożeń systemowych – wyczerpanie jednego zasobu może spowodować nieodwracalne szkody dla innych zasobów i ekosystemów. Jeśli utrzymają się obecne tendencje, do 2050 r. utrzymanie rosnącej globalnej populacji będzie wymagać odpowiednika więcej niż dwóch Ziemi.
Zrównoważona dostawa surowców oraz zasobooszczędne gospodarowanie nimi, w tym ich eksploracja, wydobycie, przetworzenie, ponowne wykorzystanie, recykling i zastępowanie, jest niezbędne dla funkcjonowania nowoczesnych społeczeństw i ich gospodarek. Sektory europejskie, takie jak sektor budowlany, chemiczny, motoryzacyjny, lotniczy, maszynowy i sprzętowy, które zapewniają całkowitą wartość dodaną w wysokości ok. 1,3 bln EUR oraz zatrudnienie około 30 mln osób, w ogromnym stopniu zależne są od dostępu do surowców. Jednak podaż surowców w Unii znajduje się pod coraz większą presją. Ponadto Unia w wysokim stopniu zależy od importu strategicznych surowców, na które w alarmującym stopniu wpływają zakłócenia rynkowe.
Ponadto Unia posiada nadal cenne złoża minerałów, których poszukiwanie, wydobycie i przetwarzanie są ograniczone z powodu braku adekwatnych technologii, nieodpowiedniego zarządzania obiegiem odpadów oraz braku inwestycji oraz jest utrudnione przez zwiększoną globalną konkurencję. Ze względu na znaczenie surowców dla europejskiej konkurencyjności, gospodarki oraz ich zastosowania w innowacyjnych produktach, zrównoważona podaż surowców oraz zasobooszczędne gospodarowanie nimi są ważnym priorytetem dla Unii.
Zdolność gospodarki do dostosowania się i nabrania większej odporności na zmianę klimatu oraz zyskania zasobooszczędności, a zarazem utrzymania konkurencyjności, zależy od wysokiego poziomu ekoinnowacji o charakterze społecznym, gospodarczym, organizacyjnym i technologicznym. Wartość globalnego rynku ekoinnowacji wynosi ok. 1 bln EUR rocznie i oczekuje się, że do 2030 r. ulegnie potrojeniu, dlatego też ekoinnowacje stanowią istotną szansę na zwiększenie konkurencyjności i liczby miejsc pracy w europejskich gospodarkach.
Uzasadnienie i unijna wartość dodana
Osiągnięcie unijnych i międzynarodowych celów w zakresie ograniczenia emisji i stężenia gazów cieplarnianych oraz walka ze skutkami zmiany klimatu wymagają: przejścia w kierunku społeczeństwa niskoemisyjnego oraz rozwoju i wdrożenia racjonalnych pod względem kosztów i zrównoważonych rozwiązań technologicznych i nietechnologicznych, środków łagodzących zmianę klimatu i umożliwiających przystosowanie się do niej oraz lepszego zrozumienia społecznych odpowiedzi na te wyzwania. Ramy polityki unijnej i globalnej muszą zagwarantować, że ekosystemy i bioróżnorodność będą chronione, cenione i odpowiednio przywracane w celu zachowania ich zdolności do dostarczania zasobów i usług w przyszłości. Problemy z wodą w środowisku wiejskim, miejskim i przemysłowym należy rozwiązać tak, by promować innowacje w systemach wodnych i zasobooszczędność oraz by chronić ekosystemy wodne. Badania naukowe i innowacje mogą pomóc w zabezpieczeniu niezawodnego i zrównoważonego dostępu do surowców na lądzie i na dnie morskim oraz ich eksploatacji, a także zapewnić znaczne ograniczenie zużycia zasobów i marnotrawstwa.
Działania Unii mają skupiać się zatem na wspieraniu zasadniczych celów i polityk Unii obejmujących cały cykl innowacji oraz elementy trójkąta wiedzy, takich jak m.in.: strategia „Europa 2020”; inicjatywy przewodnie „Unia innowacji”; „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”, „Europejska agenda cyfrowa” i „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” oraz odnośny plan działania; plan działania w celu przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.; przystosowanie się do zmiany klimatu: europejskie ramy działania; inicjatywa na rzecz surowców; strategia Unii na rzecz zrównoważonego rozwoju; zintegrowana polityka morska Unii; dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej; dyrektywa ramowa w sprawie wody i jej dyrektywy na niej oparte; dyrektywa w sprawie powodzi; plan działania na rzecz ekoinnowacji oraz ogólny unijny program działań w zakresie środowiska do 2020 r. Działania te w odpowiednich przypadkach mają się zazębiać z odnośnymi europejskimi partnerstwami innowacyjnymi i inicjatywami w zakresie wspólnego programowania. Mają przyczynić się do wzmocnienia zdolności społeczeństwa do osiągnięcia większej odporności na zmiany środowiskowe i zmianę klimatu oraz zapewnią dostępność surowców.
Ze względu na transnarodowy i globalny charakter klimatu i środowiska, skalę i złożoność tych kwestii oraz międzynarodowy wymiar łańcucha dostaw surowców działania muszą być prowadzone na poziomie Unii i poza nim. Wielodyscyplinarny charakter niezbędnych badań naukowych wymaga połączenia uzupełniającej się wzajemnie wiedzy i zasobów w celu skutecznego sprostania temu wyzwaniu w sposób zrównoważony. Ograniczenie zużycia zasobów i wpływu na środowisko przy jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności będzie wymagać definitywnego przejścia na płaszczyźnie społecznej i technologicznej do gospodarki opartej na zrównoważonym stosunku między przyrodą a dobrostanem człowieka. Skoordynowane działania w zakresie badań naukowych i innowacji poprawią zrozumienie i przewidywanie zmiany klimatu i zmian środowiskowych w perspektywie systemowej i międzysektorowej, ograniczą niepewność, umożliwią identyfikację i ocenę słabych punktów, ryzyka, kosztów i możliwości, a także poszerzenie zakresu i zwiększenie skuteczności reakcji i rozwiązań społecznych i politycznych. Działania będą także zmierzać do poprawy realizacji i upowszechniania badań naukowych i innowacji w celu wsparcia kształtowania polityki i umożliwienia podmiotom na wszystkich poziomach społeczeństwa aktywnego udziału w tym procesie.
Kwestia dostępności surowców wymaga koordynacji badań naukowych i działań na rzecz innowacji między dyscyplinami i sektorami, co ma zapewnić opracowanie bezpiecznych, opłacalnych pod względem gospodarczym, przyjaznych środowisku i akceptowalnych społecznie rozwiązań w całym łańcuchu wartości (eksploracja, wydobycie, przetwarzanie, planowanie, zrównoważone użytkowanie i ponowne wykorzystanie, recykling i zastępowanie). Innowacje w tych dziedzinach zapewnią szanse na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, a także umożliwią znalezienie innowacyjnych rozwiązań w zakresie nauki, technologii, gospodarki, społeczeństwa, polityki i zarządzania. Z tych przyczyn utworzono europejskie partnerstwa innowacyjne w dziedzinie wody i surowców.
Odpowiedzialne ekoinnowacje mogą przynieść cenne nowe szanse na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Rozwiązania opracowane w drodze działań na poziomie Unii umożliwią przeciwdziałanie kluczowym zagrożeniom dla konkurencyjności przemysłowej oraz szybką absorpcję i odtworzenie innowacji na całym jednolitym rynku i poza nim. To ułatwi proces przejścia do zielonej gospodarki wykorzystującej zasoby w zrównoważony sposób. Partnerami uwzględniającymi to podejście będą m.in.: międzynarodowi, europejscy i krajowi decydenci, programy w zakresie badań naukowych i innowacji prowadzone na płaszczyźnie międzynarodowej i w państwach członkowskich, europejski biznes i przemysł, Europejska Agencja Środowiska i krajowe agencje ochrony środowiska, a także inne zainteresowane strony.
Działania na poziomie Unii zapewnią wsparcie nie tylko współpracy dwustronnej i regionalnej, ale i odnośnych międzynarodowych wysiłków i inicjatyw, w tym Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), międzyrządowej platformy ds. różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych (IPBES) oraz Grupy ds. Obserwacji Ziemi (GEO).
Ogólne kierunki działań
(a) Walka ze zmianą klimatu i przystosowanie się do niej
Celem jest rozwój i ocena innowacyjnych, racjonalnych pod względem kosztów i zrównoważonych środków i strategii łagodzących zmianę klimatu i umożliwiających przystosowanie się do niej, dotyczących emisji gazów cieplarnianych i aerozoli zawierających CO2 i niezawierających go, uwzględniających ekologiczne rozwiązania technologiczne i nietechnologiczne, poprzez gromadzenie danych na potrzeby merytorycznych, wczesnych i skutecznych działań oraz tworzenie sieci podmiotów dysponujących odpowiednimi kompetencjami. Działania mają się koncentrować na: poprawie zrozumienia zmiany klimatu i zagrożeń związanych ze zdarzeniami ekstremalnymi i nagłymi zmianami dotyczącymi klimatu, co ma służyć przygotowaniu wiarygodnych prognoz w tym zakresie; ocenie skutków na poziomie globalnym, regionalnym i lokalnym oraz słabych punktów; na opracowaniu innowacyjnych, efektywnych kosztowo środków przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku oraz zarządzania ryzykiem oraz wspieraniu polityk oraz strategii związanych z łagodzeniem zmiany klimatu, w tym badań, których głównym przedmiotem jest oddziaływanie polityk prowadzonych w innych sektorach.
(b) Ochrona środowiska, zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, wodą, bioróżnorodnością i ekosystemami
Celem jest dostarczenie wiedzy i narzędzi na potrzeby zarządzania i ochrony zasobów naturalnych zapewniający celem osiągnięcia trwałej równowagi między ograniczonymi zasobami a obecnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa i gospodarki. Działania mają koncentrować się na: poszerzaniu wiedzy na temat bioróżnorodności i funkcjonowania ekosystemów, ich interakcji z systemami społecznymi i roli w zakresie zrównoważenia gospodarki i dobrostanu ludzi; opracowaniu zintegrowanych podejść do zrównoważonego zarządzania wyzwaniami związanymi z wodą oraz przejściu do zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi i usługami w tym zakresie, a także zapewnieniu wiedzy i narzędzi na potrzeby skutecznego procesu decyzyjnego i udziału społeczeństwa.
(c) Zapewnienie zrównoważonych dostaw surowców nieenergetycznych i nierolniczych
Celem jest poszerzenie bazy wiedzy na temat surowców oraz rozwój innowacyjnych rozwiązań w zakresie racjonalnych pod względem kosztów, zasobooszczędnych i przyjaznych dla środowiska poszukiwań, wydobycia, przetwarzania, użytkowania oraz ponownego wykorzystywania, recyklingu i odzysku surowców oraz ich zastępowania gospodarczo atrakcyjnymi i zrównoważonymi środowiskowo alternatywami o mniejszym wpływie na środowisko, w tym procesami i systemami działającymi na zasadzie obiegu zamkniętego. Działania mają koncentrować się na: poszerzaniu bazy wiedzy na temat dostępności surowców; promowaniu zrównoważonych i efektywnych dostaw, użytkowania i ponownego wykorzystywania surowców, w tym surowców mineralnych, lądowych i morskich; nalezieniu alternatyw dla surowców krytycznych oraz podniesieniu świadomości społecznej i umiejętności związanych z surowcami.
(d) Umożliwienie ekologizacji gospodarki i społeczeństwa poprzez ekoinnowacje
Celem jest wspieranie wszystkich form ekoinnowacji umożliwiających przekształcenie gospodarki w zieloną gospodarkę. Działania mają m.in. nawiązywać do działań podjętych w ramach programu dotyczącego ekoinnowacji oraz stanowić ich uzupełnienie, a także skupiać się na: wzmocnieniu ekoinnowacyjnych technologii, procesów, usług i produktów, w tym na przeanalizowaniu sposobów ograniczenia ilości surowców w produkcji i konsumpcji, na pokonaniu barier w tym aspekcie, oraz na zwiększeniu ich wykorzystywania przez rynek i odtwarzania, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP; wsparciu innowacyjnych kierunków polityki, zrównoważonych modeli gospodarczych i przemian społecznych; pomiarze i ocenie postępu na drodze ku zielonej gospodarce; a także wspomaganiu zasobooszczędności poprzez systemy cyfrowe.
(e) Rozwój kompleksowych i trwałych globalnych systemów obserwacji i informacji środowiskowej
Celem jest zapewnienie przygotowania długoterminowych danych i informacji potrzebnych do sprostania temu wyzwaniu. Działania mają skupiać się na zdolnościach, technologiach i infrastrukturze danych do celów obserwacji i monitorowania Ziemi, zarówno przy wykorzystaniu teledetekcji, jak i pomiarów in situ, które mogą bez przerwy dostarczać w odpowiednim terminie dokładne informacje i umożliwiać prognozy i przewidywania. Promowany będzie bezpłatny, otwarty i nieograniczony dostęp do interoperacyjnych danych i informacji. Działania mają pomóc w określaniu przyszłej działalności operacyjnej programu Copernicus i zwiększyć wykorzystywanie danych pochodzących z programu Copernicus do celów badawczych.
(f) Dziedzictwo kulturowe
Celem jest badanie strategii, metod i narzędzi niezbędnych do wykorzystania dynamicznego i zrównoważonego dziedzictwa kulturowego w Europie w odpowiedzi na zmianę klimatu. Dziedzictwo kulturowe w różnorodnych postaciach fizycznych stanowi środowisko, w jakim żyją odporne społeczności reagujące na wielorakie zmiany. Badania nad dziedzictwem kulturowym wymagają podejścia multidyscyplinarnego, sprzyjającego lepszemu zrozumieniu materiałów historycznych. Działania mają skupiać się na określeniu poziomów odporności w drodze obserwacji, monitorowania i tworzenia modeli, a także na umożliwieniu lepszego zrozumienia, jak społeczności postrzegają zmianę klimatu oraz zagrożenia sejsmiczno-wulkaniczne i jak na nie reagują.
Cel szczegółowy
Celem szczegółowym jest: doprowadzenie do tego, by gospodarka i społeczeństwo były zasobooszczędne (i wodnooszczędne) oraz odporne na zmianę klimatu, ochrona i zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi i ekosystemami oraz zrównoważone dostawy i wykorzystywanie surowców w celu zaspokojenia potrzeb rosnącej globalnej populacji w ramach zrównoważonych ograniczeń charakteryzujących zasoby naturalne i ekosystemy naszej planety. Działania przyczynią się do zwiększenia europejskiej konkurencyjności oraz bezpiecznego zaopatrzenia w surowce i poprawy dobrostanu, a jednocześnie zapewnią integralność, odporność i zrównoważenie środowiska w celu utrzymania globalnego ocieplenia poniżej 2°C oraz umożliwienia ekosystemom i społeczeństwu przystosowanie się do zmiany klimatu i innych zmian środowiska.
W XX wieku światowe wykorzystanie paliw kopalnych, a także wydobycie zasobów materiałowych uległy dziesięciokrotnemu zwiększeniu. Ta era pozornie obfitych i tanich zasobów dobiega końca. Surowce, woda, powietrze, bioróżnorodność oraz ekosystemy lądowe, wodne i morskie są zagrożone. Wiele spośród najważniejszych ekosystemów świata ulega degradacji, a do 60% zapewnianych przez nie usług wykorzystuje się w sposób niezrównoważony. W Unii każdego roku na jedną osobę zużywanych jest 16 ton surowców, z czego 6 ton zmienia się w odpady, a połowa odpadów trafia na składowiska. Globalne zapotrzebowanie na zasoby nadal rośnie wraz ze wzrostem liczby ludności i zwiększaniem się aspiracji, w szczególności w przypadku osób o średnich dochodach w gospodarkach wschodzących. Niezbędne jest oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów.
Średnia temperatura powierzchni Ziemi wzrosła w ciągu ostatnich 100 lat o ok. 0,8°C i przewiduje się, że do końca XXI wieku wzrośnie o 1,8 do 4°C (w stosunku do średniej z lat 1980–1999). Prawdopodobne oddziaływanie tych zmian na systemy naturalne i ludzkie jest wyzwaniem dla planety i jej zdolności adaptacyjnych, a także stanowi zagrożenie dla przyszłego rozwoju gospodarczego i dobrostanu ludzkości.
Coraz większy wpływ zmiany klimatu i problemy środowiskowe, takie jak zakwaszanie oceanów, zmiany w cyrkulacji oceanicznej, wzrost temperatury wód morskich, topnienie lodowców w Arktyce i spadek zasolenia wód morskich, degradacja gleby i jej wykorzystania, utrata urodzajności gleby, niedobory wody, susze i powodzie, zagrożenie sejsmiczne i wulkaniczne, zmiany przestrzennego rozkładu gatunków, zanieczyszczenia chemiczne, nadmierna eksploatacja zasobów i utrata bioróżnorodności świadczą o tym, że planeta zbliża się do granic stabilności. Przewiduje się przykładowo, że bez zwiększenia efektywności we wszystkich sektorach, w tym bez wprowadzenia innowacyjnych systemów wodnych, w ciągu 20 lat zapotrzebowanie na wodę o 40% przekroczy jej podaż, co będzie skutkować poważnym deficytem i niedoborem wody. Lasy znikają w alarmującym tempie 5 mln hektarów rocznie. Interakcje między zasobami mogą prowadzić do zagrożeń systemowych – wyczerpanie jednego zasobu może spowodować nieodwracalne szkody dla innych zasobów i ekosystemów. Jeśli utrzymają się obecne tendencje, do 2050 r. utrzymanie rosnącej globalnej populacji będzie wymagać odpowiednika więcej niż dwóch Ziemi.
Zrównoważona dostawa surowców oraz zasobooszczędne gospodarowanie nimi, w tym ich eksploracja, wydobycie, przetworzenie, ponowne wykorzystanie, recykling i zastępowanie, jest niezbędne dla funkcjonowania nowoczesnych społeczeństw i ich gospodarek. Sektory europejskie, takie jak sektor budowlany, chemiczny, motoryzacyjny, lotniczy, maszynowy i sprzętowy, które zapewniają całkowitą wartość dodaną w wysokości ok. 1,3 bln EUR oraz zatrudnienie około 30 mln osób, w ogromnym stopniu zależne są od dostępu do surowców. Jednak podaż surowców w Unii znajduje się pod coraz większą presją. Ponadto Unia w wysokim stopniu zależy od importu strategicznych surowców, na które w alarmującym stopniu wpływają zakłócenia rynkowe.
Ponadto Unia posiada nadal cenne złoża minerałów, których poszukiwanie, wydobycie i przetwarzanie są ograniczone z powodu braku adekwatnych technologii, nieodpowiedniego zarządzania obiegiem odpadów oraz braku inwestycji oraz jest utrudnione przez zwiększoną globalną konkurencję. Ze względu na znaczenie surowców dla europejskiej konkurencyjności, gospodarki oraz ich zastosowania w innowacyjnych produktach, zrównoważona podaż surowców oraz zasobooszczędne gospodarowanie nimi są ważnym priorytetem dla Unii.
Zdolność gospodarki do dostosowania się i nabrania większej odporności na zmianę klimatu oraz zyskania zasobooszczędności, a zarazem utrzymania konkurencyjności, zależy od wysokiego poziomu ekoinnowacji o charakterze społecznym, gospodarczym, organizacyjnym i technologicznym. Wartość globalnego rynku ekoinnowacji wynosi ok. 1 bln EUR rocznie i oczekuje się, że do 2030 r. ulegnie potrojeniu, dlatego też ekoinnowacje stanowią istotną szansę na zwiększenie konkurencyjności i liczby miejsc pracy w europejskich gospodarkach.
Uzasadnienie i unijna wartość dodana
Osiągnięcie unijnych i międzynarodowych celów w zakresie ograniczenia emisji i stężenia gazów cieplarnianych oraz walka ze skutkami zmiany klimatu wymagają: przejścia w kierunku społeczeństwa niskoemisyjnego oraz rozwoju i wdrożenia racjonalnych pod względem kosztów i zrównoważonych rozwiązań technologicznych i nietechnologicznych, środków łagodzących zmianę klimatu i umożliwiających przystosowanie się do niej oraz lepszego zrozumienia społecznych odpowiedzi na te wyzwania. Ramy polityki unijnej i globalnej muszą zagwarantować, że ekosystemy i bioróżnorodność będą chronione, cenione i odpowiednio przywracane w celu zachowania ich zdolności do dostarczania zasobów i usług w przyszłości. Problemy z wodą w środowisku wiejskim, miejskim i przemysłowym należy rozwiązać tak, by promować innowacje w systemach wodnych i zasobooszczędność oraz by chronić ekosystemy wodne. Badania naukowe i innowacje mogą pomóc w zabezpieczeniu niezawodnego i zrównoważonego dostępu do surowców na lądzie i na dnie morskim oraz ich eksploatacji, a także zapewnić znaczne ograniczenie zużycia zasobów i marnotrawstwa.
Działania Unii mają skupiać się zatem na wspieraniu zasadniczych celów i polityk Unii obejmujących cały cykl innowacji oraz elementy trójkąta wiedzy, takich jak m.in.: strategia „Europa 2020”; inicjatywy przewodnie „Unia innowacji”; „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”, „Europejska agenda cyfrowa” i „Europa efektywnie korzystająca z zasobów” oraz odnośny plan działania; plan działania w celu przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r.; przystosowanie się do zmiany klimatu: europejskie ramy działania; inicjatywa na rzecz surowców; strategia Unii na rzecz zrównoważonego rozwoju; zintegrowana polityka morska Unii; dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej; dyrektywa ramowa w sprawie wody i jej dyrektywy na niej oparte; dyrektywa w sprawie powodzi; plan działania na rzecz ekoinnowacji oraz ogólny unijny program działań w zakresie środowiska do 2020 r. Działania te w odpowiednich przypadkach mają się zazębiać z odnośnymi europejskimi partnerstwami innowacyjnymi i inicjatywami w zakresie wspólnego programowania. Mają przyczynić się do wzmocnienia zdolności społeczeństwa do osiągnięcia większej odporności na zmiany środowiskowe i zmianę klimatu oraz zapewnią dostępność surowców.
Ze względu na transnarodowy i globalny charakter klimatu i środowiska, skalę i złożoność tych kwestii oraz międzynarodowy wymiar łańcucha dostaw surowców działania muszą być prowadzone na poziomie Unii i poza nim. Wielodyscyplinarny charakter niezbędnych badań naukowych wymaga połączenia uzupełniającej się wzajemnie wiedzy i zasobów w celu skutecznego sprostania temu wyzwaniu w sposób zrównoważony. Ograniczenie zużycia zasobów i wpływu na środowisko przy jednoczesnym zwiększeniu konkurencyjności będzie wymagać definitywnego przejścia na płaszczyźnie społecznej i technologicznej do gospodarki opartej na zrównoważonym stosunku między przyrodą a dobrostanem człowieka. Skoordynowane działania w zakresie badań naukowych i innowacji poprawią zrozumienie i przewidywanie zmiany klimatu i zmian środowiskowych w perspektywie systemowej i międzysektorowej, ograniczą niepewność, umożliwią identyfikację i ocenę słabych punktów, ryzyka, kosztów i możliwości, a także poszerzenie zakresu i zwiększenie skuteczności reakcji i rozwiązań społecznych i politycznych. Działania będą także zmierzać do poprawy realizacji i upowszechniania badań naukowych i innowacji w celu wsparcia kształtowania polityki i umożliwienia podmiotom na wszystkich poziomach społeczeństwa aktywnego udziału w tym procesie.
Kwestia dostępności surowców wymaga koordynacji badań naukowych i działań na rzecz innowacji między dyscyplinami i sektorami, co ma zapewnić opracowanie bezpiecznych, opłacalnych pod względem gospodarczym, przyjaznych środowisku i akceptowalnych społecznie rozwiązań w całym łańcuchu wartości (eksploracja, wydobycie, przetwarzanie, planowanie, zrównoważone użytkowanie i ponowne wykorzystanie, recykling i zastępowanie). Innowacje w tych dziedzinach zapewnią szanse na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, a także umożliwią znalezienie innowacyjnych rozwiązań w zakresie nauki, technologii, gospodarki, społeczeństwa, polityki i zarządzania. Z tych przyczyn utworzono europejskie partnerstwa innowacyjne w dziedzinie wody i surowców.
Odpowiedzialne ekoinnowacje mogą przynieść cenne nowe szanse na wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy. Rozwiązania opracowane w drodze działań na poziomie Unii umożliwią przeciwdziałanie kluczowym zagrożeniom dla konkurencyjności przemysłowej oraz szybką absorpcję i odtworzenie innowacji na całym jednolitym rynku i poza nim. To ułatwi proces przejścia do zielonej gospodarki wykorzystującej zasoby w zrównoważony sposób. Partnerami uwzględniającymi to podejście będą m.in.: międzynarodowi, europejscy i krajowi decydenci, programy w zakresie badań naukowych i innowacji prowadzone na płaszczyźnie międzynarodowej i w państwach członkowskich, europejski biznes i przemysł, Europejska Agencja Środowiska i krajowe agencje ochrony środowiska, a także inne zainteresowane strony.
Działania na poziomie Unii zapewnią wsparcie nie tylko współpracy dwustronnej i regionalnej, ale i odnośnych międzynarodowych wysiłków i inicjatyw, w tym Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), międzyrządowej platformy ds. różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych (IPBES) oraz Grupy ds. Obserwacji Ziemi (GEO).
Ogólne kierunki działań
(a) Walka ze zmianą klimatu i przystosowanie się do niej
Celem jest rozwój i ocena innowacyjnych, racjonalnych pod względem kosztów i zrównoważonych środków i strategii łagodzących zmianę klimatu i umożliwiających przystosowanie się do niej, dotyczących emisji gazów cieplarnianych i aerozoli zawierających CO2 i niezawierających go, uwzględniających ekologiczne rozwiązania technologiczne i nietechnologiczne, poprzez gromadzenie danych na potrzeby merytorycznych, wczesnych i skutecznych działań oraz tworzenie sieci podmiotów dysponujących odpowiednimi kompetencjami. Działania mają się koncentrować na: poprawie zrozumienia zmiany klimatu i zagrożeń związanych ze zdarzeniami ekstremalnymi i nagłymi zmianami dotyczącymi klimatu, co ma służyć przygotowaniu wiarygodnych prognoz w tym zakresie; ocenie skutków na poziomie globalnym, regionalnym i lokalnym oraz słabych punktów; na opracowaniu innowacyjnych, efektywnych kosztowo środków przystosowania się do zmiany klimatu i zapobiegania ryzyku oraz zarządzania ryzykiem oraz wspieraniu polityk oraz strategii związanych z łagodzeniem zmiany klimatu, w tym badań, których głównym przedmiotem jest oddziaływanie polityk prowadzonych w innych sektorach.
(b) Ochrona środowiska, zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi, wodą, bioróżnorodnością i ekosystemami
Celem jest dostarczenie wiedzy i narzędzi na potrzeby zarządzania i ochrony zasobów naturalnych zapewniający celem osiągnięcia trwałej równowagi między ograniczonymi zasobami a obecnymi i przyszłymi potrzebami społeczeństwa i gospodarki. Działania mają koncentrować się na: poszerzaniu wiedzy na temat bioróżnorodności i funkcjonowania ekosystemów, ich interakcji z systemami społecznymi i roli w zakresie zrównoważenia gospodarki i dobrostanu ludzi; opracowaniu zintegrowanych podejść do zrównoważonego zarządzania wyzwaniami związanymi z wodą oraz przejściu do zrównoważonego zarządzania zasobami wodnymi i usługami w tym zakresie, a także zapewnieniu wiedzy i narzędzi na potrzeby skutecznego procesu decyzyjnego i udziału społeczeństwa.
(c) Zapewnienie zrównoważonych dostaw surowców nieenergetycznych i nierolniczych
Celem jest poszerzenie bazy wiedzy na temat surowców oraz rozwój innowacyjnych rozwiązań w zakresie racjonalnych pod względem kosztów, zasobooszczędnych i przyjaznych dla środowiska poszukiwań, wydobycia, przetwarzania, użytkowania oraz ponownego wykorzystywania, recyklingu i odzysku surowców oraz ich zastępowania gospodarczo atrakcyjnymi i zrównoważonymi środowiskowo alternatywami o mniejszym wpływie na środowisko, w tym procesami i systemami działającymi na zasadzie obiegu zamkniętego. Działania mają koncentrować się na: poszerzaniu bazy wiedzy na temat dostępności surowców; promowaniu zrównoważonych i efektywnych dostaw, użytkowania i ponownego wykorzystywania surowców, w tym surowców mineralnych, lądowych i morskich; nalezieniu alternatyw dla surowców krytycznych oraz podniesieniu świadomości społecznej i umiejętności związanych z surowcami.
(d) Umożliwienie ekologizacji gospodarki i społeczeństwa poprzez ekoinnowacje
Celem jest wspieranie wszystkich form ekoinnowacji umożliwiających przekształcenie gospodarki w zieloną gospodarkę. Działania mają m.in. nawiązywać do działań podjętych w ramach programu dotyczącego ekoinnowacji oraz stanowić ich uzupełnienie, a także skupiać się na: wzmocnieniu ekoinnowacyjnych technologii, procesów, usług i produktów, w tym na przeanalizowaniu sposobów ograniczenia ilości surowców w produkcji i konsumpcji, na pokonaniu barier w tym aspekcie, oraz na zwiększeniu ich wykorzystywania przez rynek i odtwarzania, ze szczególnym uwzględnieniem MŚP; wsparciu innowacyjnych kierunków polityki, zrównoważonych modeli gospodarczych i przemian społecznych; pomiarze i ocenie postępu na drodze ku zielonej gospodarce; a także wspomaganiu zasobooszczędności poprzez systemy cyfrowe.
(e) Rozwój kompleksowych i trwałych globalnych systemów obserwacji i informacji środowiskowej
Celem jest zapewnienie przygotowania długoterminowych danych i informacji potrzebnych do sprostania temu wyzwaniu. Działania mają skupiać się na zdolnościach, technologiach i infrastrukturze danych do celów obserwacji i monitorowania Ziemi, zarówno przy wykorzystaniu teledetekcji, jak i pomiarów in situ, które mogą bez przerwy dostarczać w odpowiednim terminie dokładne informacje i umożliwiać prognozy i przewidywania. Promowany będzie bezpłatny, otwarty i nieograniczony dostęp do interoperacyjnych danych i informacji. Działania mają pomóc w określaniu przyszłej działalności operacyjnej programu Copernicus i zwiększyć wykorzystywanie danych pochodzących z programu Copernicus do celów badawczych.
(f) Dziedzictwo kulturowe
Celem jest badanie strategii, metod i narzędzi niezbędnych do wykorzystania dynamicznego i zrównoważonego dziedzictwa kulturowego w Europie w odpowiedzi na zmianę klimatu. Dziedzictwo kulturowe w różnorodnych postaciach fizycznych stanowi środowisko, w jakim żyją odporne społeczności reagujące na wielorakie zmiany. Badania nad dziedzictwem kulturowym wymagają podejścia multidyscyplinarnego, sprzyjającego lepszemu zrozumieniu materiałów historycznych. Działania mają skupiać się na określeniu poziomów odporności w drodze obserwacji, monitorowania i tworzenia modeli, a także na umożliwieniu lepszego zrozumienia, jak społeczności postrzegają zmianę klimatu oraz zagrożenia sejsmiczno-wulkaniczne i jak na nie reagują.