WYZWANIA SPOŁECZNE - Europa w zmieniającym się świecie – integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa

WYZWANIA SPOŁECZNE - Europa w zmieniającym się świecie – integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa

Cel szczegółowy

Celem szczegółowym jest wspieranie lepszego zrozumienia Europy, zapewnienie rozwiązań oraz wsparcie integracyjnych, innowacyjnych i refleksyjnych społeczeństw europejskich w kontekście bezprecedensowych transformacji i nasilających się globalnych współzależności.
Europa staje w obliczu wielkich wyzwań społeczno-ekonomicznych, które znacznie wpłyną na jej wspólną przyszłość. Do wyzwań tych należą: nasilające się gospodarcze i kulturalne współzależności, starzenie się populacji i zmiany demograficzne, wykluczenie społeczne i ubóstwo, integracja i dezintegracja, nierówności i przepływy migracyjne, pogłębiająca się przepaść cyfrowa, pielęgnowanie kultury innowacji i kreatywności w społeczeństwie i przedsiębiorstwach oraz malejące zaufanie do instytucji demokratycznych oraz między obywatelami w granicach państw i ponad granicami. Wyzwania te są ogromne i wymagają wspólnego europejskiego podejścia, opartego na wspólnej wiedzy naukowej, którą zapewnić mogą m.in. nauki społeczne i humanistyczne.
W Unii utrzymują się znaczne nierówności, zarówno między krajami, jak i w ich obrębie. W 2011 r. wskaźnik rozwoju społecznego, stanowiący zagregowaną miarę postępów w zakresie zdrowia, edukacji i dochodów, wynosił w państwach członkowskich od 0,771 do 0,910, odzwierciedlając w ten sposób znaczne rozbieżności między państwami. Utrzymują się również znaczne nierówności związane z płcią: przykładowo wskaźnik zróżnicowania wynagrodzenia ze względu na płeć w Unii wynosi średnio 17,8% na korzyść mężczyzn. W 2011 r. na każdych sześciu obywateli Unii jeden (ok. 80 mln ludzi) był narażony na ubóstwo. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci powszechniejsze stało się ubóstwo wśród młodych osób dorosłych i rodzin z dziećmi. Bezrobocie wśród młodzieży utrzymuje się na poziomie powyżej 20%. 150 mln Europejczyków (ok. 25%) nigdy nie korzystało z internetu i może nigdy nie nabyć wystarczających umiejętności cyfrowych. Zwiększyła się również polityczna apatia i polaryzacja podczas wyborów, co stanowi odzwierciedlenie słabnącego zaufania obywateli do dzisiejszych systemów politycznych.
Z tych danych wynika, że niektórych grup społecznych i społeczności cały czas nie obejmuje rozwój społeczny i gospodarczy ani demokratyczna polityka. Nierówności te nie tylko tłumią rozwój społeczny, ale i hamują gospodarki w Unii i zmniejszają potencjał badań naukowych i innowacji w poszczególnych krajach i między nimi.
Zasadniczym wyzwaniem w przeciwdziałaniu tym nierównościom będzie propagowanie kontekstów, w których tożsamość europejska, narodowa i etniczna mogą współistnieć i wzajemnie się wzbogacać.
Ponadto spodziewany jest znaczny, wynoszący 42%, wzrost liczby Europejczyków w wieku powyżej 65 lat – z 87 milionów w roku 2010 do 124 milionów w roku 2030. Stanowi to duże wyzwanie dla gospodarki, społeczeństwa i stabilności finansów publicznych.
Wskaźniki wydajności i wzrostu gospodarczego w Europie maleją relatywnie od czterech dziesięcioleci. Co więcej, jej globalny udział w tworzeniu wiedzy oraz wyniki w zakresie innowacji szybko się obniżają w porównaniu z tymi, które występują w głównych gospodarkach wschodzących, takich jak Brazylia i Chiny. Mimo że Europa dysponuje solidną bazą naukową, musi ona uczynić tę bazę silnym atutem w zakresie innowacyjnych towarów i usług.
Wprawdzie dobrze wiadomo, że Europa musi inwestować więcej w naukę i innowacje i że będzie musiała również koordynować te inwestycje lepiej niż w przeszłości. Od początku kryzysu finansowego wiele nierówności gospodarczych i społecznych w Europie pogłębiło się jeszcze bardziej i w przeważającej części Unii powrót do wskaźników wzrostu gospodarczego sprzed kryzysu wydaje się odległą perspektywą. Obecny kryzys sugeruje również, że dużym wyzwaniem jest znalezienie w sytuacjach kryzysowych rozwiązań, które odzwierciedlałyby różnorodność państw członkowskich i ich interesów.
Tym wyzwaniom należy stawić czoła wspólnie i w innowacyjny oraz multidyscyplinarny sposób, ponieważ występują między nimi kompleksowe i często nieoczekiwane interakcje. Innowacje mogą prowadzić do osłabienia integracyjności, czego dowodzą np. zjawiska przepaści cyfrowej czy segmentacji rynków pracy. Innowacje społeczne i zaufanie społeczne są niekiedy trudne do pogodzenia w polityce, np. w cechujących się trudną sytuacją społeczną obszarach w dużych miastach Europy. Ponadto połączenie innowacji i zmieniających się potrzeb obywateli także skłania decydentów oraz podmioty gospodarcze i społeczne do poszukiwania nowych odpowiedzi, ignorujących ustalone granice między sektorami, działaniami, towarami lub usługami. Zjawiska takie jak rozwój internetu, systemów finansowych, gałęzi gospodarki nastawionych na zaspokajanie potrzeb związanych ze starzeniem się oraz społeczeństw ekologicznych dobitnie pokazują, że konieczne jest myślenie o tych kwestiach, a zarazem reagowanie na nie w sposób uwzględniający wymiary integracyjności i innowacji.
Właściwa tym wyzwaniom złożoność oraz ewolucja potrzeb sprawiają zatem, że konieczne jest rozwijanie innowacyjnych badań naukowych i nowych inteligentnych technologii, procesów i metod, mechanizmów innowacji społecznych, skoordynowanych działań i polityk przewidujących poważne zmiany w Europie lub wpływających na nie. Niezbędne jest tu zrozumienie na nowo czynników determinujących innowacyjność. Oprócz tego należy poznać bazowe tendencje i oddziaływania w ramach tych wyzwań, a także odkryć lub wynaleźć na nowo skuteczne formy solidarności, zachowań, koordynacji i kreatywności, dzięki którym Europa, w porównaniu z innymi regionami świata, będzie się wyróżniać, jeżeli chodzi o integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa.
Konieczne jest również przyjęcie bardziej strategicznego podejścia do współpracy z państwami trzecimi, opartego na głębszym zrozumieniu przeszłości Unii i jej obecnej oraz przyszłej roli jako globalnego podmiotu.

Uzasadnienie i unijna wartość dodana

Te wyzwania mają charakter ponadgraniczny i dlatego wymagają bardziej kompleksowej analizy porównawczej, która pozwoli przygotować podstawę umożliwiającą lepsze zrozumienie polityk krajowych i europejskich. Taka analiza porównawcza powinna dotyczyć mobilności (osób, towarów, usług i kapitału, ale także kompetencji, wiedzy i pomysłów) oraz form współpracy instytucjonalnej, interakcji międzykulturowych i międzynarodowego współdziałania. Z powodu braku lepszego poznania takich wyzwań i przewidzenia siły globalizacji zmuszają także państwa europejskie do tego, by wzajemnie ze sobą konkurowały, a nie współpracowały, dlatego też nacisk w Europie położony jest na różnice zamiast na podobieństwa i właściwą równowagę między konkurencją a współpracą. Podjęcie takich zasadniczych kwestii, w tym wyzwań społeczno-gospodarczych, tylko na poziomie krajowym niesie ze sobą niebezpieczeństwo nieefektywnego wykorzystania zasobów, rozprzestrzenienia się problemów na inne kraje europejskie i nieeuropejskie oraz nasilenia napięć społecznych, gospodarczych i politycznych, mogących bezpośrednio wpływać na osiąganie celów Traktatów, a w szczególności tytułu I Traktatu o Unii Europejskiej, w odniesieniu do określonych w nich wartości.
Aby zrozumieć, przeanalizować i zbudować integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa, Europa potrzebuje reakcji, która uwolni potencjał wspólnych idei co do przyszłości Europy, by tworzyć nową wiedzę, technologie i zdolności. Koncepcja społeczeństwa integracyjnego uznaje różnorodność kultur, regionów i warunków społeczno-gospodarczych za atut Europy. Konieczne jest przekształcenie różnorodności europejskiej w źródło innowacji i rozwoju. Takie podejście pomoże Europie sprostać swoim wyzwaniom nie tylko na szczeblu wewnętrznym, ale też w roli podmiotu globalnego na płaszczyźnie międzynarodowej. To z kolei pozwoli państwom członkowskim na skorzystanie z doświadczeń zdobytych gdzie indziej oraz na lepsze zdefiniowanie własnych szczególnych działań odpowiadających odnośnym kontekstom.
Promowanie nowych sposobów współpracy między państwami w Unii i na całym świecie, a także w odnośnych środowiskach badawczo-innowacyjnych będzie zatem podstawowym zadaniem związanym z tym wyzwaniem społecznym. Wspieranie procesów innowacji społecznych i technologicznych, promowanie inteligentnej i partycypacyjnej administracji publicznej, a także kształtowanie i promowanie tworzenia polityki opartej na faktach będzie systematycznie realizowane w celu zwiększenia znaczenia tych wszystkich działań dla decydentów, podmiotów społecznych i gospodarczych oraz obywateli. Badania naukowe i innowacje będą wstępnym warunkiem konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw i usług, a szczególny nacisk zostanie położony na zrównoważoność, postępy w dziedzinie edukacji, zwiększanie zatrudnienia i zmniejszanie ubóstwa.
Finansowanie unijne zapewniane w związku z tym wyzwaniem będzie zatem wspierać rozwój, realizację i dostosowanie kluczowych kierunków polityki Unii, zwłaszcza celów strategii „Europa 2020”. Będzie się ono zazębiać, w stosownych przypadkach i czasie, z inicjatywami w zakresie wspólnego programowania, takimi jak „Dziedzictwo kulturowe”, „Długie lata, lepsze życie” czy „Europa zurbanizowana”, w ciągłej koordynacji z działaniami bezpośrednimi JRC.

Ogólne kierunki działań

Społeczeństwa integracyjne

Celem jest lepsze zrozumienie zmian społecznych w Europie i ich wpływu na spójność społeczną oraz analiza i rozwój integracji społecznej, gospodarczej i politycznej, a także pozytywnej dynamiki międzykulturowej w Europie i w stosunkach z partnerami międzynarodowymi, poprzez pionierską działalność naukową i interdyscyplinarność, postępy technologiczne i innowacje organizacyjne. Główne wyzwania, jakim trzeba stawić czoła w przypadku europejskich modeli spójności społecznej i dobrobytu, to m.in. migracja, integracja, zmiany demograficzne, starzenie się społeczeństwa i niepełnosprawność, edukacja i uczenie się przez całe życie, a także redukcja ubóstwa i wykluczenia społecznego przy uwzględnieniu różnych uwarunkowań regionalnych i kulturowych.
Badania w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych odgrywają tutaj wiodącą rolę, ponieważ analizują zmiany zachodzące w czasie i przestrzeni i umożliwiają sprawdzenie tworzonych w wyobraźni wizji przyszłości. Europa ma ogromną wspólną historię zarówno współpracy, jak i konfliktu. Jej dynamiczne interakcje kulturalne dostarczają inspiracji i możliwości. Niezbędne są badania naukowe pozwalające zrozumieć tożsamość i poczucie przynależności do poszczególnych społeczności, regionów i narodów. Badania naukowe zapewnią decydentom wsparcie w kształtowaniu polityki sprzyjającej zatrudnieniu, zwalczającej ubóstwo i zapobiegającej rozwojowi różnych form podziałów, konfliktów oraz wykluczenia politycznego i społecznego, dyskryminacji i nierówności, takich jak nierówności płci i nierówności międzypokoleniowe, dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność lub pochodzenie etniczne lub nierówny dostęp do technologii cyfrowych lub innowacji, w społeczeństwach europejskich, jak również w stosunku do innych regionów świata. W szczególności badania naukowe mają przyczynić się do wdrożenia i dostosowania strategii „Europa 2020” oraz szerokich działań zewnętrznych Unii.
Działania mają skoncentrować się na zrozumieniu i wspieraniu bądź wdrażaniu:
(a) mechanizmów promowania inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu;
(b) zaufanych organizacji, praktyk, usług i polityk, które są konieczne, aby zbudować odporne integracyjne, partycypacyjne, otwarte i kreatywne społeczeństwa w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem migracji, integracji i zmian demograficznych;
(c) roli Europy jako globalnego podmiotu, w szczególności w dziedzinie praw człowieka i wymiaru sprawiedliwości na świecie;
(d) promowania zrównoważonych i integracyjnych środowisk poprzez innowacyjne planowanie i projektowanie przestrzenne i urbanistykę.

Innowacyjne społeczeństwa

Celem jest wspieranie rozwoju innowacyjnych społeczeństw i polityki w Europie poprzez zaangażowanie obywateli, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorstw i użytkowników w badania naukowe i innowacje oraz promowanie skoordynowanej polityki w zakresie badań naukowych i innowacji w kontekście globalizacji oraz potrzeby propagowania najwyższych standardów etycznych. Szczególne wsparcie zostanie zapewnione na potrzeby rozwoju EPB i ramowych warunków innowacji.
Wiedza o kulturze i społeczeństwie jest ważnym źródłem kreatywności i innowacji, w tym innowacji biznesowych, innowacji w sektorze publicznym i innowacji społecznych. W wielu przypadkach innowacje społeczne i tworzone z myślą o użytkowniku poprzedzają rozwój innowacyjnych technologii, usług i procesów gospodarczych. Sektory kreatywne stanowią jeden z istotnych zasobów pozwalających stawić czoła wyzwaniom społecznym i wyzwaniu konkurencyjności. Ponieważ wzajemne zależności między innowacjami społecznymi a technicznymi są złożone i rzadko liniowe, konieczne są dalsze badania, w tym badania międzysektorowe i multidyscyplinarne, w dziedzinie rozwoju wszelkich rodzajów innowacji oraz działań finansowanych w celu tworzenia warunków do skutecznego rozwoju innowacji w przyszłości.
Działania mają się koncentrować na:
(a) wzmocnieniu podstaw faktograficznych i wsparcia dla inicjatywy przewodniej „Unii innowacji” i EPB;
(b) poszukiwaniu nowych form innowacji, ze szczególnym naciskiem na innowacje społeczne i kreatywność, oraz zrozumieniu czynników warunkujących rozwój innowacji, ich powodzenie lub porażkę;
(c) wykorzystaniu potencjału innowacyjności, kreatywności i wydajności wszystkich pokoleń;
(d) promowaniu spójnej i skutecznej współpracy z państwami trzecimi.

Refleksyjne społeczeństwa – dziedzictwo kulturowe i tożsamość europejska

Celem jest przyczynienie się do zrozumienia podstaw intelektualnych Europy- jej historii i licznych europejskich i pozaeuropejskich wpływów- jako inspiracji dla naszego dzisiejszego życia. Europa charakteryzuje się różnorodnością narodową (żyją tu m.in. mniejszości i społeczności autochtoniczne), tradycji i tożsamości regionalnych i narodowych, a także zróżnicowanym poziomem rozwoju gospodarczego i społecznego. Migracja i mobilność, media, przemysł i transport przyczyniają się do wielorakości poglądów i stylów życia. Należy uznać i wziąć pod uwagę tę różnorodność i szanse, jakie ona stwarza.
Europejskie zbiory w bibliotekach, m.in. w bibliotekach cyfrowych, archiwach, muzeach, galeriach i innych instytucjach publicznych obfitują w bogatą, niewykorzystaną dokumentację i przedmioty badań. Te zasoby archiwalne, wraz z dziedzictwem niematerialnym, reprezentują historię poszczególnych państw członkowskich, ale również zbiorowe dziedzictwo Unii, które powstawało z biegiem czasu. Materiały takie powinny zostać udostępnione – również za pomocą nowych technologii – badaczom i obywatelom, aby im umożliwić spojrzenie w przyszłość poprzez archiwum przeszłości. Dostępność i zachowanie dziedzictwa kulturowego w tych formach są konieczne, aby podtrzymać żywotność aktywnego uczestnictwa w obrębie kultur europejskich i między nimi w chwili obecnej, i przyczyniają się do trwałego wzrostu gospodarczego.
Działania mają się koncentrować na:
(a) badaniu dziedzictwa Europy, jej pamięci, tożsamości, integracji oraz interakcji i translacji kulturowych, w tym jej reprezentacji w zbiorach kulturalnych i naukowych, archiwach i muzeach, co pozwoli lepiej ukształtować i zrozumieć teraźniejszość poprzez bogatsze interpretacje przeszłości;
(b) badaniu historii, literatury, sztuki, filozofii i religii krajów i regionów europejskich oraz tego, w jaki sposób ukształtowały one współczesną europejską różnorodność;
(c) badaniu roli Europy w świecie, wzajemnych wpływów i powiązań między regionami świata, oraz spojrzenia z zewnątrz na kultury europejskie.