Nowa wiedza i narzędzia zapewniające zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i większą konkurencyjność biogospodarki w Europie Lasy, pokrywające 35% obszaru UE, mają kluczowe znaczenie dla rozwoju europejskiej biogospodarki, zwłaszcza w regionach wiejskich. W ramach unijnej inicjatywy poszukiwano sposobów na wykorzystanie olbrzymiego potencjału produktów niedrzewnych do stworzenia innowacyjnej, ekologicznej gospodarki opartej na zasobach biologicznych. Zmiana klimatu i środowisko Technologie przemysłowe Społeczeństwo Żywność i zasoby naturalne Badania podstawowe © Aksenova Natalya, Shutterstock Europejskie lasy dostarczają dochodów ponad 16 milionom właścicieli i dają pracę trzem, a nawet czterem milionom ludzi, zwłaszcza w regionach wiejskich. Jednakże niedrzewne produkty leśne (NWFP), takie jak grzyby, jagody, żywica czy rośliny aromatyczne bądź lecznicze, ciągle są niedoceniane – nadal największą uwagę przykłada się do produktów drzewnych. Mimo że produkty NWFP mają znaczący wpływ na powstawanie nowych miejsc pracy i oferują nowe możliwości biznesowe, ich potencjał pozostaje mało znany i nie jest wykorzystywany. Rozwój obszarów wiejskich i wzrost biogospodarczy Europy wymagają wprowadzenia nowych rozwiązań optymalizujących zrównoważone zarządzanie zasobami i dochodowość niedrzewnych produktów leśnych oraz usług związanych z drzewami uniwersalnymi (MPT), takimi jak kasztan, służącymi nie tylko do produkcji drewna. Zrównoważone wykorzystywanie produktów NWFP to nie tylko korzyści finansowe, ale i ekologiczne Celem finansowanego ze środków UE projektu STAR TREE (Multipurpose trees and non-wood forest products a challenge and opportunity) było „zwiększenie świadomości społecznej i dostarczenie danych, wytycznych oraz narzędzi wspierających zainteresowane strony, takie jak właściciele lasów, osoby zarządzające zasobami, przedsiębiorstwa, osoby podejmujące decyzje oraz inne podmioty publiczne i prywatne” – mówi dr Robert Mavsar, zastępca dyrektora Europejskiego Instytutu Leśnego. „Pomoże to zoptymalizować zarządzanie drzewami MPT i opracować innowacyjne sposoby zwiększenia atrakcyjności rynkowej i dochodowości produktów NWFP, przyczyniając się do stworzenia bardziej konkurencyjnej gospodarki wiejskiej”. Aby osiągnąć te cele, uczestnicy projektu STAR TREE przeprowadzili 14 studiów przypadku w całej Europie (w 10 krajach członkowskich oraz Serbii i Turcji) przy dużym zaangażowaniu wszystkich zainteresowanych stron. W każdym z wybranych regionów zainteresowane grupy składające się z różnych podmiotów należących do łańcucha NWFP regularnie otrzymywały najnowsze informacje oraz raporty dotyczące postępów prac, jak również brały udział w spotkaniach i wydarzeniach związanych z prowadzoną w danym regionie działalnością. Miało to kluczowe znaczenie dla sukcesu konsultacji i wymiany wiedzy niezbędnych do opracowania odpowiednich rozwiązań i nowych idei na bazie regionalnych studiów przypadku. W badaniach skupiono się na rozwoju sektora produktów NWFP i sektora drzewnego w różnych warunkach społeczno-gospodarczych, politycznych i środowiskowych. Uzyskane wyniki pozwoliły bliżej przyjrzeć się branży NWFP na poziomie całej UE oraz na poziomie regionalnym i pomogły opracować innowacyjne podejście do zarządzania drzewami uniwersalnymi i niedrzewnymi produktami leśnymi oraz do ich wykorzystania. Najważniejszym osiągnięciem było wykazanie korzyści, jakie produkty NWFP mogą przynieść dla rozwoju obszarów wiejskich oraz propagowania bardziej ekologicznego stylu życia. Jednak zrównoważone wykorzystanie niedrzewnych produktów leśnych wymaga od zaangażowanych stron podjęcia odpowiednich działań mających na celu przezwyciężenie przeszkód związanych z rozdrobnieniem instytucjonalnym i regulacyjnym, utrudniających zarządzanie NWFP. Wyniki projektu wskazują również, że innowacyjne rozwiązania w zakresie niedrzewnych produktów leśnych muszą wykraczać daleko poza przyjęte granice, zaś lepsze rozumienie kwestii związanych z zapotrzebowaniem na te produkty oraz ich wytwarzaniem pozwoli nadać nowy wymiar oferowanym i nieoferowanych dotąd na rynku produktom NWFP. Pierwsza europejska inicjatywa wykorzystująca potencjał produktów NWFP i MPT W ramach projektu STAR TREE udało się przeprowadzić pierwsze ogólnoeuropejskie badanie na temat zbierania i wykorzystania niedrzewnych produktów leśnych w gospodarstwach domowych. „Duża część produktów NWFP jest konsumowana bezpośrednio przez gospodarstwa domowe i nie jest ujęta w najnowszym raporcie o stanie lasów w Europie z 2015 roku, podającym łączną wartość sprzedanych na rynku niedrzewnych produktów leśnych pochodzących z lasów naszego kontynentu. Niestety nie istnieją żadne wiarygodne informacje pozwalające określić rzeczywistą wielkość tej części” – wyjaśnia dr Mavsar. Obejmujące ponad 17 300 respondentów badanie wykazało, że w 2015 roku niedrzewne produkty leśne były wykorzystywane w ponad 90% gospodarstw domowych, zaś w tym samym roku około 25% z tych gospodarstw zajmowało się zbieraniem przynajmniej jednego z tych produktów. Wartość ta odpowiada około 20% populacji, co jest kolejnym dowodem na to, że społeczeństwo zajmuje się zbieraniem niedrzewnych produktów leśnych na dużą skalę. Uczestnikom projektu STAR TREE udało się zoptymalizować łańcuch wartości NWFP, opracowując metody wykorzystania niedrzewnych produktów leśnych i drzew uniwersalnych do wzmocnienia i dywersyfikacji gospodarki leśnej w obszarach wiejskich. „Dogłębna analiza bazy zasobów, rynków, instytucji i innowacji pozwoliła nam określić zarówno istniejące, jak i nieznane dotąd możliwości rozwoju bardziej ekologicznej gospodarki »o obiegu zamkniętym«” – podsumowuje dr Mavsar. Słowa kluczowe Rozwój obszarów wiejskich, biogospodarka, niedrzewne produkty leśne, uniwersalne drzewa, STAR TREE
