Jak lekcje historii pomagają budować odporność przyszłych społeczeństw
W ramach projektu COORDINATINGforLIFE (Coordinating for life. Success and failure of Western European societies in coping with rural hazards and disasters, 1300-1800) ustalono, że rosnące rozwarstwienie społeczne samo w sobie niekoniecznie przyczynia się do większej bezbronności, ale obecność pośrednich grup społecznych często okazuje się kluczowa wobec zdarzeń nadzwyczajnych. Na przykład, z historycznego punktu widzenia to ludność wiejska, organizacje zarządzające zasobami wody oraz instytucje dobroczynne pełniły najważniejszą rolę w zapobieganiu katastrofom i pomaganiu społecznościom dotkniętym nimi w odbudowie. Jednakże wraz z zanikiem tych pośrednich grup zmniejszyła się także ich skuteczność działania. Ponadto uczestnicy projektu wykazali, że jeżeli nierównościom materialnym nie przeciwdziała się za pomocą zmian instytucjonalnych, społeczeństwa stają się coraz mniej odporne. Kolejnym istotnym odkryciem jest fakt, że podczas gdy niektóre grupy są bardzo podatne na zagrożenia, innym zawsze udaje się przetrwać „burzę”. „Zatem to nie w społeczeństwo uderza katastrofa, ale w konkretne grupy będące jego częścią”, wyjaśnia prof. Bas van Bavel z Uniwersytetu w Utrechcie (Holandia), koordynator projektu COORDINATINGforLIFE. „Czujemy, że to podejście może stać się niezbędnym antidotum na przesadne skupianie się na słabości systemowej”. Trwałe społeczeństwa Projekt COORDINATINGforLIFE został uruchomiony w 2014 roku, a jego zakończenie planowane jest na rok 2019. Badania koncentrują się na Europie Zachodniej w okresie od 1300 do 1800 roku. Aby spróbować określić, co to jest odporność i jakie czynniki ją kształtują, zespół przeprowadził szereg analiz porównawczych tego okresu. Jest bardzo prawdopodobne, że w nadchodzących dekadach współczesne społeczeństwa na całym świecie będą się mierzyć z jeszcze większą ilością katastrof, głównie na skutek zmiany klimatu. „W związku z tym tak ważne jest zrozumienie, dlaczego niektóre społeczeństwa są w stanie nie dopuścić, aby zagrożenie skutkowało katastrofą, albo – jeśli wystąpi katastrofa – potrafią sobie poradzić z jej skutkami i szybko wyjść z kryzysu”, zaznacza prof. van Bavel. „Panuje też powszechna zgoda co do tego, że poleganie wyłącznie na zdobyczach technologii i zasobach materialnych także nie wystarczy”. Prof. van Bavel podkreśla też, że katastrofy nie omijają bogatych i zaawansowanych technologicznie krajów, co wyraźnie widać na przykładzie katastrofy w Fukushimie w Japonii. Dlatego też coraz pilniej poszukujemy rozwiązań na poziomie możliwości organizacyjnych społeczeństwa. „Bardzo niewiele jednak wiemy na temat tego, czym są te możliwości i dlaczego w niektórych przypadkach skutecznie przyczyniają się do odbudowy, a w innych już nie”, zastanawia się prof. van Bavel. Historia jako laboratorium Metoda wykorzystana w projekcie zakłada postrzeganie historii jako „żywego” laboratorium, w którym analiza źródeł historycznych może być zastosowana w celu sprawdzenia hipotez. Długa perspektywa czasowa umożliwia zespołowi badawczemu porównywanie przypadków, które bardzo się od siebie różnią. Pozwala to zdobyć wiedzę na temat względnej skuteczności funkcjonowania badanych społeczeństw. „Innym interesującym aspektem projektu jest łączenie historii i jej metodologii z wiedzą specjalistyczną z dziedziny ekonomii, geografii i klimatologii”, dodaje prof. van Bavel. „Nasza praca ma znaczenie dla uczonych działających na polu nauk przyrodniczych, w tym także tych zajmujących się problematyką zmiany klimatu czy epidemii. Głównym celem jest poszerzenie ich wiedzy na temat współczesnych zagrożeń, wzbogacając ją o perspektywę historyczną”. Obecnie zespół projektu opracowuje podręcznik zatytułowany „History and Disasters” [Historia i katastrofy] przeznaczony dla szerokiej grupy uczonych ze wszystkich dziedzin, a także dla studentów i praktyków. Poza tym pracuje nad powiązaniem badań historycznych z aktualną polityką. Jest to osiągane nie tylko poprzez upowszechnianie wyników projektu, ale także dzięki kontaktom bezpośrednim. „Uczestnicy projektu aktywnie działają w ramach sieci poświęconych aktualnym badaniom nad zmianą klimatu i obecnej polityce klimatycznej, a także pomagają w opracowywaniu dokumentów skierowanych do pracowników akademickich, organizacji pozarządowych i agencji rządowych”, konkluduje prof. van Bavel. „Działania w kierunku włączenia wiedzy historycznej do współczesnych programów ochrony przeciwpowodziowej już teraz zaowocowały czynną współpracą w ramach projektu odnowy ujścia rzeki na granicy belgijsko-holenderskiej (projekt Hedwige-Prosperpolder), a ponadto szeregiem ukierunkowanych prezentacji. W dłuższej perspektywie może to umożliwić realizację projektu transferu technologii, roboczo nazwanego »Budowanie z przyrodą i historią«”.
Słowa kluczowe
COORDINATINGforLIFE, zmiana klimatu, historia, epidemia, społeczeństwo, społeczności, wspólnota, wieś, katastrofa, Fukushima, odporność
