Nowa platforma na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego przed skutkami zmiany klimatu
Imponująca różnorodność europejskich dóbr kultury, a także różnice klimatyczne między regionami składają się na skomplikowaną sytuację wymagającą wprowadzenia zróżnicowanych polityk dostosowawczych w dziedzinie ochrony. Finansowany ze środków unijnych projekt HERACLES (HEritage Resilience Against CLimate Events on Site) miał na celu przezwyciężenie tych przeszkód za pomocą modułowej platformy IT, której system pozwala na dostosowywanie do różnych potrzeb i wymogów. Platforma jest miejscem gromadzenia i integrowania danych pochodzących z wielu źródeł, w tym ze zdjęć satelitarnych obiektów dziedzictwa kulturowego, które mają pomóc w podejmowaniu popartych wiedzą decyzji w zakresie ochrony i konserwacji tychże obiektów. Inicjatywa HERACLES pozwala na zgromadzenie informacji z wielu źródeł, w szczególności od użytkowników końcowych, w formie swoistego crowdsourcingu danych na temat dziedzictwa kulturowego. Na podstawie analizy sytuacji, analizy kondycji obiektu oraz analizy ryzyka platforma dostarcza danych historycznych, map tematycznych oraz modeli 3D. Konserwatorzy i archeolodzy mogą wykorzystać te produkty wyjściowe do przeprowadzania analiz uwzględniających wpływ zmian klimatycznych, jak również do opracowania konkretnych modeli monitorowania tych zagrożeń i łagodzenia ich skutków. Po zakończeniu projektu, w kwietniu 2019 r., platforma trafi na rynek i będzie dostępna dla decydentów odpowiedzialnych za kwestie dziedzictwa kulturowego. „To, co czyni tę platformę wyjątkową, to fakt, że może dostarczyć ogromną ilość danych, które dotyczą potrzeb konkretnego obiektu”, wyjaśnia koordynatorka projektu dr Giuseppina Padeletti z National Research Council we Włoszech. „Zgodnie z moją najlepszą wiedzą dotychczas nigdzie nie zastosowano takiego rozwiązania”. Inne platformy mogą na przykład dostarczać dane, które można wykorzystać tylko w określonych okolicznościach. Ponadto celem projektu HERACLES jest uświadomienie, że odporność na zmianę klimatu jest niezbędna także w sektorze dziedzictwa kulturowego - złożonej dziedziny związanej z dużą liczbę podmiotów i kwestii społecznych, politycznych i specjalistycznych. „Chcemy stworzyć społeczeństwo bardziej świadome kulturowo”, dodaje dr Padeletti. Wprowadzanie wyników w życie Wszystkie opracowane rozwiązania pomyślnie przeszły proces walidacji na dwóch skomplikowanych obiektach dziedzictwa kulturowego. Pierwszym z nich było historyczne miasto Gubbio w środkowych Włoszech, a drugim - Heraklion na Krecie (Grecja). Miejsca te zostały wybrane, ponieważ stanowią przykład dóbr kultury zagrożonych w związku ze zmianą klimatu. „Testy rozpoczęliśmy od zbadania kluczowych problemów dotyczących obu tych miejsc, co miało służyć opracowaniu ogólnych metod i rozwiązań, które mogą być stosowane w całej Europie”, tłumaczy dr Padeletti. „Chcieliśmy również, aby były to takie dwa miejsca, w których ludzie żyją i pracują, i które tworzą osnowę dla codziennego życia”. Gubbio, położone w regionie sejsmicznym w Umbrii, jest pięknym średniowiecznym miastem zbudowanym na zboczu góry. Podobnie jak wiele średniowiecznych miast, jest niedostatecznie przygotowane na to, by radzić sobie z opadami o dużej intensywności, które mogą skutkować osuwiskami i powodować erozję. W położonym na wybrzeżu Krety Heraklionie podnoszący się poziom morza i intensywne fale zagrażają nadmorskiej twierdzy Koules, a z kolei silne wiatry i słone powietrze niszczą liczący 4 tys. lat pałac w Knossos, dom mitycznego Minotaura i jeden z najwspanialszych przykładów wczesnej cywilizacji śródziemnomorskiej. Zespół projektu potwierdził, że zmiana klimatu pod wieloma względami stanowi poważne zagrożenie dla istnienia tych obiektów. Może to oznaczać, że zabytki zostaną zmiecione do oceanu wskutek podnoszenia się poziomu mórz i gwałtowniejszych sztormów lub też stopniowo niszczone przez erozję spowodowaną ulewnymi deszczami i osuwiskami. Bez względu na to, gdzie znajduje się dany obiekt dziedzictwa kulturowego, i tak odczuje skutki zmiany klimatu. Budowanie odporności Kolejnym celem projektu HERACLES jest podniesienie świadomości na temat dziedzictwa kulturowego jako integralnej i istotnej części codziennego życia Europejczyków. „Dziedzictwo kulturowe ma też istotny wymiar społeczny i gospodarczy”, podkreśla dr Padeletti. „Miejscowa ludność jest często niezwykle przywiązana do otaczającego ją dziedzictwa kulturowego i w wielu przypadkach dobra kultury są dla niej źródłem dochodów dzięki rozwojowi turystyki. Pod tym względem historyczne miasta są żywym kapitałem, do którego ochrony mieszkańcy są bardzo zmotywowani”. Jednocześnie Europa ucierpiała wskutek poważnych kryzysów gospodarczych, które doprowadziły do ograniczenia wydatków, a tym samym inwestycji publicznych. Dziedzictwo kulturowe nie zawsze jest traktowane przez władze państwowe jako priorytet. Dlatego też platforma HERACLES może pomóc decydentom ustalić, które prace renowacyjne i konserwatorskie powinny być traktowane priorytetowo. W ramach projektu opracowano również nowe metodologie i protokoły w zakresie identyfikacji obszarów wymagających zwiększenia odporności na zmianę klimatu, które są obecnie dostępne nieodpłatnie na stronie internetowej projektu. W związku z tym, że do zakończenia projektu został tylko rok, dr Padeletti nie może się doczekać zebrania kolejnych danych i dalszego doskonalenia platformy. Zapewnienie dostępu do ukierunkowanych zbiorów danych dotyczących odporności na zmianę klimatu pomoże zagwarantować, że przyszłe pokolenia będą mogły nadal cieszyć się wspólnym europejskim dziedzictwem, takim jak Gubbio i Heraklion.
Słowa kluczowe
HERACLES, zmiana klimatu, Gubbio, Heraklion, Kreta, Knossos, Koules, śródziemnomorski, historia, społeczeństwo, cywilizacja, społeczność, zmiana klimatu, ochrona, archeologia, erozja, platforma
