Badania potwierdzają - otwarty dostęp zachęca do cytowania
Siła publikacji w trybie otwartego dostępu (OA), mająca zwiększyć oddziaływanie wyników badań naukowych, została uwypuklona w ramach nowych badań przeprowadzonych przez naukowców z Kanady i USA, których wyniki opublikowano w czasopiśmie PLoS ONE. Naukowcy mają nadzieję, że ich odkrycia zachęcą więcej uczelni wyższych, instytucji badawczych i fundatorów badań naukowych do przyjęcia systemów autoarchiwizacyjnych z otwartym dostępem, w ramach których wszystkie badania naukowe opublikowane pod ich auspicjami będą udostępniane bez ograniczeń innym naukowcom. Artykuły udostępniane bez ograniczeń w repozytoriach OA są zazwyczaj częściej cytowane niż podobne artykuły, z którymi mogą zapoznać się tylko płacący prenumeratorzy. Powody tej sytuacji stanowiły przedmiot ożywionej debaty. "Obecnie powszechnie wiadomo, że wyniki badań naukowych, które są udostępniane bez ograniczeń dla wszystkich Internautów mają większe prawdopodobieństwo, że zostaną wykorzystane i zacytowane niż odkrycia badawcze dostępne jedynie w ramach płatnej prenumeraty" - stwierdza profesor Steven Harnard z Wydziału Elektroniki i Informatyki Uniwersytetu Southampton w Wlk. Brytanii, od dawna zwolennik idei otwartego dostępu. "Niemniej należy się zastanowić, czy zwiększenie prawdopodobieństwa wykorzystania i zacytowania wyników badań naukowych wynika z objęcia ich modelem OA? Czy też obejmuje się je modelem OA, ponieważ mają one większy potencjał na bycie wykorzystanym i zacytowanym?" Aby dotrzeć do sedna sprawy profesor Harnard wraz z kolegami z Southampton i Université du Québec à Montréal w Kanadzie przeanalizowali artykuły z pierwszych czterech instytucji na świecie, które wprowadziły obowiązkowy model OA dla swoich naukowców, a mianowicie z Wydziału Elektroniki i Informatyki Uniwersytetu Southampton, CERN (Europejskie Laboratorium Fizyki Cząstek Elementarnych), Politechniki Queensland w Australii i Uniwersytetu Minho w Portugalii. Zespół porównał potencjał cytowania artykułów z tych instytucji z podobnymi artykułami opublikowanymi przez instytucje, które nie wprowadziły obowiązkowego OA, w których niektórzy autorzy zdecydowali się mimo to na udostępnienie swoich artykułów w modelu OA, podczas gdy większość z nich nie podjęła takiej decyzji. Badania potwierdziły wpływ modelu OA na potencjał cytowania, bowiem artykuły opublikowane w modelu OA były znacznie częściej cytowane niż te, które zostały opublikowane w odmienny sposób, nawet przy uwzględnieniu innych zmiennych. Co więcej zalety modelu OA są tak samo wielkie w przypadku artykułów, które muszą zostać objęte modelem OA ze względu na wymogi instytucji autorów, jak i tych opublikowanych w ten sposób w następstwie decyzji autora. To oznacza, że artykuły dostępne dla wszystkich nie są częściej cytowane, ponieważ autorzy udostępniają je, tylko wtedy kiedy sądzą, że lepiej nadają się do cytowania. To raczej dzięki modelowi OA artykuły wyższej jakości są szerzej udostępniane, a przez to częściej cytowane. Jeżeli artykuły nie zostałyby udostępnione wszystkim, korzystać z nich mogłyby wyłącznie osoby będące prenumeratorami czasopisma, w wyniku czego artykuły byłyby trudniej dostępne, a zatem rzadziej cytowane. Jak piszą autorzy badań: "Dzięki wyrównanym przez model OA szansom, użytkownicy mogą w sposób selektywny uzyskiwać dostęp, wykorzystywać i cytować te artykuły, które uznają za najbardziej istotne i najlepsze pod względem jakości bez ograniczeń wynikających z ich dostępności." "Ufamy, że wykazanie realnych i przyczynowych zalet modelu OA przełoży się na dalszą zachętę i bodziec do przyjęcia obowiązku OA na całym świecie, aby wyniki badań naukowych mogły osiągnąć w końcu swój pełny potencjał oddziaływania, bez dalszego ograniczania niepotrzebnymi dzisiaj przeszkodami w dostępności dla docelowych użytkowników." Profesor Dame Wendy Hall z Uniwersytetu Southampton, która nie brała udziału w badaniach, zauważyła: "To dalsze, przekonujące dowody, że możemy wszyscy zwiększyć oddziaływanie wyników naszych badań poprzez zapewnienie - w postaci otwartego dostępu - ich dostępności dla wszystkich." "Jeżeli mamy podjąć się rozwiązywania pewnych naprawdę naglących problemów, jakie dotyczą obecnie planety, to musimy być w stanie czerpać z dorobku wszystkich badań naukowych z wielu różnych dyscyplin i ze wszystkich instytucji badawczych na świecie." Artykuł został opublikowany w czasie Tygodnia Otwartego Dostępu, międzynarodowej inicjatywy, która ma promować model OA i zapewnić jego zwolennikom okazję do wymiany informacji i pomysłów. Co roku publikowanych jest około 2,5 miliona artykułów w 25.000 czasopismach recenzowanych przez innych ekspertów i w materiałach pokonferencyjnych. Obecnie zaledwie 15%-20% z nich jest automatycznie archiwizowanych w repozytoriach OA. Jak wskazują autorzy artykułu, żadnej instytucji nie stać na prenumerowanie wszystkich czasopism na świecie, których mogą potrzebować ich naukowcy. Jednak coraz większa liczba instytucji i organizacji finansujących badania naukowe zaczyna wprowadzać wymóg modelu OA. Na przykład Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERBN) wymaga, aby wszystkie artykuły recenzowane przez innych ekspertów, które bazują na projektach dofinansowywanych ze środków ERBN były umieszczane w odpowiednich repozytoriach i objęte otwartym dostępem najpóźniej sześć miesięcy od daty publikacji. Komisja Europejska realizuje również projekt pilotażowy modelu OA, w ramach którego projekty dofinansowane w 7 obszarach Siódmego Programu Ramowego (7PR) muszą zostać umieszczone w internetowym magazynie i objęte modelem OA w ciągu 6 do 12 miesięcy od daty publikacji. Projekt pilotażowy ma być prowadzony do końca 7PR, a w przypadku sukcesu, będzie mógł posłużyć za model dla przyszłych programów ramowych.
Kraje
Kanada, Zjednoczone Królestwo