Rola kultury i religii w zapobieganiu wściekliźnie

Zasady zwalczania wścieklizny są dobrze znane – wyszczepienie 70 % psów domowych i przygotowanie środków leczniczych dla zakażonych ludzi. Jednak by strategie mogły być skuteczne, muszą być dostosowane do potrzeb społeczności, jak dowiódł zespół projektu SAREE badający wiejskie regiony Indii.

Badania podstawowe

Wścieklizna to postępująca choroba układu nerwowego wywoływana przez wirusa, przenoszona zwykle w wyniku ugryzienia przez zakażone zwierzę, przeważnie przez psa domowego. Gdy wystąpią objawy, ma ona najwyższy wskaźnik śmiertelności spośród wszystkich chorób wirusowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Co roku co najmniej 30 mln osób pada ofiarą pogryzienia przez potencjalnie zakażone zwierzę(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Szacuje się, że 60 000 z nich umiera – większość ofiar pochodzi z ubogich, wiejskich społeczności w Azji i Afryce. Pogryziony człowiek powinien uzyskać pomoc medyczną w ciągu 24 godzin. „Naukowcy pracują nad szczepionkami przeciw wściekliźnie od prawie 150 lat, ale choroba ta pozostaje problemem zdrowotnym, ponieważ najbardziej narażone społeczności nie mają reprezentacji politycznej, w związku z czym objęte są niedostateczną opieką medyczną i weterynaryjną”, mówi Sarah Cleaveland, kierowniczka projektu. Aby zrozumieć rolę, jaką w profilaktyce chorób odgrywają czynniki społeczno-kulturowe, zespół projektu badawczego SAREE, realizowanego przy wsparciu z działania „Maria Skłodowska-Curie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie), skupił się na Indiach – kraju, w którym liczba zgonów spowodowanych wścieklizną (około 21 000 rocznie) jest prawdopodobnie najwyższa na całym świecie. Podstawą badania było interdyscyplinarne podejście „Jedno zdrowie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Kultura i religia kształtują stosunek ludzi do psów”, wyjaśnia Deborah Nadal, koordynatorka projektu. „Udowodniliśmy, że skuteczny program zwalczania wścieklizny musi uwzględniać lokalną wiedzę i wierzenia oraz propagować aktywne uczestnictwo społeczności”.

Mieszana metodologia przynosi zaskakujące wnioski

W ramach projektu SAREE przeprowadzono badanie ilościowe i jakościowe w stanach Gudźarat(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i Maharasztra(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Gudźarat to jedyny region Indii, w którym czczone jest bóstwo związane ze wścieklizną (Hadkai Mata, „Matka wścieklizny”), a w Maharasztrze istnieje miejsce o nazwie Kuttarwadi („studnia psa”), dokąd udają się osoby pogryzione przez psy celem wypicia miejscowej wody i uzyskania ochrony. W świątyniach poświęconych bogini Hadkai Mata badacze dowiedzieli się, że wściekliznę uważa się za chorobę „społeczną”. Niewielu uzdrowicieli mówi o przenoszeniu zakażenia wirusowego – większość wierzy, że Hadkai Mata zsyła wściekłego psa, by gryzł ludzi, którzy źle się prowadzą. Rola psów jest zatem cenna, a szczepienia nie są akceptowane. W Kuttarwadi badacze ustalili, że większość ofiar ugryzienia rozumie konieczność uzyskania pilnej pomocy medycznej, a 85 % odwiedza to miejsce dopiero po zastosowaniu profilaktyki poekspozycyjnej. Jednak, co niepokoi, 70 % osób, które najpierw odwiedziły Kuttarwadi, w ogóle nie kontaktuje się z lekarzem – przyczyną jest kombinacja wiary w tradycyjne metody leczenia, braku zaufania do biomedycyny i niezrozumienia zagrożenia. W ramach projektu przeprowadzono także pilotażowe ustalanie kontaktów zakaźnych, czego nie próbowano jeszcze w Indiach w przypadku wścieklizny. W kwestionariuszach użytych w projekcie SAREE znalazły się pytania nie tylko o okoliczności incydentów związanych ze wścieklizną, ale także o przyczyny skorzystania (lub nieskorzystania) z pomocy medycznej przez ofiary. Ustalanie kontaktów zakaźnych na podstawie rejestrów szpitalnych było utrudnione ze względu na niedostateczną ilość danych, a uzdrowiciele ze świątyń poświęconych bogini Hadkai Mata chętnie rozmawiali o wściekliźnie, ale nie byli skłonni pomagać w nawiązywaniu kontaktu z ofiarami. „Aby programy zapobiegawcze mogły być bardziej skuteczne, potrzebne jest zwiększenie zaangażowania różnych podmiotów, w tym także ofiar, które powinny aktywnie zgłaszać ugryzienia, a nie czekać na reakcję organów ds. zdrowia publicznego”, dodaje Nadal.

Znaczenie podejścia „Jedno zdrowie”

Mimo wieloletnich zaniedbań instytucjonalnych agencje rządowe, w tym także europejskie, nadal uważają wściekliznę za jedną z najważniejszych chorób odzwierzęcych. „Wiele z najpilniejszych wyzwań zdrowotnych można skutecznie rozwiązać wyłącznie z zastosowaniem podejścia »Jedno zdrowie«, które łączy wiedzę z dziedziny nauk biomedycznych, ścisłych i społecznych”, dodaje na koniec Nadal. Obecnie zespół badaczy współpracuje z lokalnymi interesariuszami, by opracować strategię zwalczania wścieklizny uwzględniającą potrzeby obszarów wiejskich.