Historia wczesnej produkcji cukru w Europie zapisana w naczyniach ceramicznych
W średniowieczu większość cukru spożywanego w Europie – poznawanego stopniowo przez Europejczyków w okresie podbojów arabskich – była produkowana w zachodniej części Morza Śródziemnego. „Cukier wywarł ogromny wpływ na rozwój społeczny, kulturowy i gospodarczy Europy”, mówi Roberta Mentesana z hiszpańskiego Uniwersytetu w Barcelonie(odnośnik otworzy się w nowym oknie), stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie” realizująca projekt SPotEU. „Produkcja wymagała organizacji przemysłowej – od uprawy po przetwórstwo. Cukier wprowadził też do tradycyjnej kuchni słodkie smaki i stał się dobrem luksusowym, ale jednocześnie powszechnie dostępnym”. Badania nad produkcją cukru dotychczas koncentrowały się na kupcach, właścicielach ziemskich i rodzinach królewskich. Mentesana była jednak zainteresowana rolą rzemieślników, a w szczególności garncarzy, którzy dostarczali naczynia używane do produkcji tego towaru. „Specjalne naczynia na cukier są często jedynym archeologicznym dowodem na produkcję cukru”, dodaje. „Ale niewiele wiemy o tym, czy naczynia ceramiczne były wytwarzane w pobliżu miejsc produkcji cukru, czy też były sprowadzane z innych miejsc”.
Odkrywanie sieci handlowych
Rozwiązanie tej zagadki stało się celem projektu SPotEU realizowanego w ramach działania „Maria Skłodowska-Curie”(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Chciałam znaleźć miejsca wytwarzania naczyń na cukier i odtworzyć sieci handlowe”, wyjaśnia Mentesana. „Chciałam też zrozumieć stosowane metody oraz zidentyfikować zmiany w wytwarzaniu naczyń w różnych okresach i w różnych regionach”. Aby to osiągnąć, Mentesana zbadała naczynia na cukier z 17 stanowisk archeologicznych z Sycylii i Hiszpanii, datowane na okres od XI do XVI wieku. Pobrała także próbki z tych stanowisk do dalszych analiz, żeby lepiej zrozumieć pochodzenie i technologię produkcji naczyń na podstawie danych chemicznych, mineralogicznych i mikrostrukturalnych(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „W przypadku Sycylii udało nam się wykazać, że naczynia na cukier były głównie wytwarzane w pobliżu wytwórni cukru lub na jej terenie”, tłumaczy Mentesana. „Na podstawie naszych badań odkryliśmy również, że naczynia z Palermo trafiały do innych regionów, co jest cenną informacją, której nie znaleźliśmy w źródłach pisanych”. Próbki z Hiszpanii ujawniły bardziej złożoną historię. „Ustaliliśmy, że naczynia były produkowane w pobliżu wytwórni cukru, np. na stanowiskach Motril oraz Gandia-Oliva”, mówi Mentesana. „Ale były wytwarzane także w miejscach oddalonych od wytwórni w specjalistycznych pracowniach ceramicznych. Na przykład naczynia na cukier z Paterny były używane w Gandii i Barcelonie”. Dodatkowo w miejscach, w których cukier był popularnym towarem, takich jak Barcelona czy Grenada, produkowano mniejsze stożki do rafinacji cukru. Wskazuje to na znacznie bardziej złożony cykl produkcji i konsumpcji cukru na Półwyspie Iberyjskim niż dotychczas sądzono.
Lokalne różnice
Naukowcom z projektu SPotEU udało się zdobyć nowe informacje na temat średniowiecznej produkcji cukru i pokazać je w nowym świetle. „Realizacja projektu pozwoliła nam połączyć wiedzę opartą na dokumentach historycznych z danymi zebranymi ze stanowisk archeologicznych”, tłumaczy Mentesana. Naukowcy odkryli na przykład, że garnki na cukier były projektowane i produkowane w podobny sposób w różnych okresach i w różnych miejscach, ale mimo to posiadały elementy charakterystyczne dla danego obszaru. Oznacza to, że garncarze wytwarzali naczynia na podstawie jednego ogólnego wzoru, ale dodawali lokalne zdobienia. W przyszłości Mentesana chciałaby rozszerzyć liczbę miejsc pobierania próbek, aby lepiej zrozumieć obrót naczyniami ceramicznymi i cukrem. Innym potencjalnym tematem dalszych badań mógłby być wpływ produkcji cukru na zasoby oraz na zdrowie i styl życia ludzi. „Ten projekt pokazał, w jaki sposób kupcy i rzemieślnicy przekształcili czynność, która przyszła do Europy z zewnątrz, w jedną z bardziej wpływowych działalności w zachodniej części Morza Śródziemnego”, podsumowuje Mentesana. „Jest to doskonały przykład tego, jak połączenie mobilności ludzi i lokalnego wkładu zapoczątkowało transfer wiedzy i postęp technologiczny w średniowiecznej Europie”.
