Badanie relacji człowiek-waleń w rejonach nadmorskich Azji Wschodniej
W regionach nadbrzeżnych Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej ssaki morskie są związane ze sferą boskości. W niektórych częściach Japonii czci się duchy wielorybów, w Wietnamie oddaje się boską cześć waleniom, a ssaki wodne są lub były związane z bóstwami wodnymi w Chinach, Kambodży i na wyspach archipelagu Riukiu. Chociaż konotacje religijne zmieniały się z biegiem czasu, te majestatyczne stworzenia nadal mają istotny kapitał symboliczny, co jest nie bez znaczenia w świetle powszechnej degradacji środowiska. W ramach projektu WhoP(odnośnik otworzy się w nowym oknie), finansowanego przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), naukowcy z Uniwersytetu w Oslo zbadali powiązania między ludźmi a waleniami we wspomnianym regionie poprzez analizę obecnie kultywowanych tradycji rytualnych. „Według mojej hipotezy zmiany środowiskowe i społeczne wpływają na praktyki rytualne i ich interpretację przez ludzi, a sposób, w jaki społeczności wzywają swoich bogów i duchy, zależy od wyzwań, z którymi ludzie mierzą się na co dzień” — wyjaśnia Aike Peter Rots(odnośnik otworzy się w nowym oknie), profesor religii wschodnioazjatyckich na Uniwersytecie w Oslo i główny badacz projektu WhoP.
Połączenie etnograficznych badań terenowych z analizą literatury
Badania naukowe zespołu były multidyscyplinarnymi działaniami łączącymi terenowe badania etnograficzne, przegląd literatury i analizę dokumentów z archiwów Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej. Przykładem może być nadmorska społeczność w Wietnamie. Mierzy się ona z poważną erozją plaży, która jest uważana za spowodowaną przez działalność człowieka, zmiany klimatyczne i duchy, które utraciły swoje domostwa. „Ludzie składali rytualne ofiary, aby uspokoić te duchy, ale wzywali także boga-wieloryba, aby przywrócił piasek na plażę” — wyjaśnia Rots. „To jeden z przykładów tradycji rytualnej, która nabiera nowego znaczenia w świetle współczesnych obaw”. Więcej studiów przypadku będzie dostępnych w nadchodzącej monografii „Water Powers: Sacred Aquatic Animals of the Asia-Pacific”, która zostanie opublikowana w 2026 roku.
Spostrzeżenia dotyczące praktyk religijnych
Co ważne, zauważono, że w całym regionie tzw. „religie ludowe” nie słabną, ale ulegają zmianom. Tradycje rytualne i miejsca kultu są coraz częściej zawłaszczane przez podmioty państwowe i korporacyjne, a następnie przeklasyfikowane jako „dziedzictwo kulturowe”, stając się własnością publiczną. „Może to prowadzić do marginalizacji lub wykluczenia lokalnych wyznawców i patronów” — zauważa Rots, przytaczając przykład festiwali poświęconych wielorybom w Wietnamie, gdzie lokalne społeczności świątynne muszą zaspokajać życzenia świeckich władz i sponsorów. „Drugim spostrzeżeniem jest jednak fakt, że państwa i inne wpływowe podmioty nie posiadają w pełni i nie kontrolują rytuałów, świątyń ani bogów, niezależnie od swoich starań” — dodaje Rots. Ludzie nadal nawiązują i kultywują osobiste relacje z otaczającym ich światem przyrody, w tym poprzez nowe, kreatywne sposoby angażowania się w aktywizm środowiskowy obejmujący praktyki rytualne. Rots ostrzega jednak, że wartość religijna nie zawsze przekłada się na ochronę środowiska(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Jak zauważa: „Wiara w immanentne bóstwa — na przykład bogów przybierających postać wielorybów — nie przekłada się automatycznie na zrównoważone zachowania(odnośnik otworzy się w nowym oknie), nie mówiąc już o działaniach na rzecz środowiska”.
Rozwijanie teorii rytuałów i zmian środowiskowych
W trakcie badań pojawiło się wiele pytań wymagających dalszych prac, które zespół ma nadzieję kontynuować w ramach przyszłych projektów. Rots złożył wniosek o nowy grant, który pomoże mu przeprowadzić więcej badań etnograficznych w regionie. „Będę również kontynuował pracę nad opracowaniem kompleksowej teorii rytuałów i zmian środowiskowych” — podsumowuje. „Czuję, że pod wieloma względami projekt Whales of Power był dopiero początkiem”.
