WYZWANIA SPOŁECZNE - Bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz, wód śródlądowych oraz biogospodarka

WYZWANIA SPOŁECZNE - Bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz, wód śródlądowych oraz biogospodarka

Cel szczegółowy

Cel szczegółowy polega na zapewnieniu wystarczającego zaopatrzenia w bezpieczną, zdrową i wysokiej jakości żywność oraz inne bioprodukty poprzez opracowanie wydajnych, zrównoważonych i zasobooszczędnych systemów produkcji podstawowej, ochronę powiązanych usług ekosystemowych i odbudowę różnorodności biologicznej oraz konkurencyjnych i niskoemisyjnych łańcuchów dostaw, przetwarzania i wprowadzania do obrotu. Przyspieszy to przemianę gospodarki w zrównoważoną europejską biogospodarkę i wyeliminuje dystans między nowymi technologiami a ich wdrażaniem.
W nadchodzących dziesięcioleciach Europa stanie przed wyzwaniami związanymi z większą konkurencją w odniesieniu do ograniczonych zasobów naturalnych, z wpływem zmiany klimatu, w szczególności na systemy produkcji podstawowej (rolnictwo – w tym chów zwierząt i ogrodnictwo – leśnictwo, rybołówstwo i akwakultura) oraz z potrzebą zapewnienia zrównoważonego i bezpiecznego zaopatrzenia w żywność dla populacji Europy i coraz większej populacji światowej. Szacuje się, że wyżywienie ludności świata, której liczba do 2050 r. wyniesie 9 miliardów, wymaga zwiększenia światowego zaopatrzenia w żywność o 70%. Z rolnictwa pochodzi ok. 10% gazów cieplarnianych emitowanych w Unii, przy czym pomimo spadku tych emisji w Europie przewiduje się, że do 2030 r. emisje globalne z rolnictwa wzrosną o nawet 20%. Ponadto Europa będzie musiała zagwarantować wystarczające i wyprodukowane w sposób zrównoważony dostawy surowców, energii i produktów przemysłowych w warunkach malejącej ilości kopalnych surowców węglowych (oczekuje się, że do 2050 r. produkcja ropy naftowej i gazu ziemnego zmniejszy się o ok. 60%), jednocześnie utrzymując swoją konkurencyjność. Dużym i generującym koszty problemem są bioodpady (szacuje się, że w Unii co roku powstaje ich 138 mln ton, z czego nawet 40% jest składowane), mimo ich potencjalnej wysokiej wartości dodanej.
Przykładowo, według szacunków, 30% całej żywności produkowanej w krajach rozwiniętych jest wyrzucane. Potrzebne są daleko idące zmiany, które pozwolą do 2030 r. zmniejszyć tę ilość w Unii o 50% (7). Ponadto granice krajowe nie są żadną przeszkodą w odniesieniu do przybywania i rozprzestrzeniania się organizmów szkodliwych oraz chorób roślin i zwierząt, w tym chorób odzwierzęcych oraz patogenów odpokarmowych. Niezbędne są skuteczne krajowe środki prewencyjne, jednak dla zapewnienia ostatecznej kontroli oraz właściwego funkcjonowania jednolitego rynku kluczowe są działania na szczeblu Unii. Wyzwanie jest złożone, dotyczy szerokiego wachlarza wzajemnie połączonych sektorów i wymaga całościowego i systemowego podejścia.
Coraz więcej zasobów biologicznych jest niezbędnych do zaspokojenia zapotrzebowania rynku na bezpieczne i zdrowe zaopatrzenie w żywność, biomateriały, biopaliwa i bioprodukty, od produktów konsumpcyjnych po chemikalia luzem. Zdolności ekosystemów lądowych i wodnych wymagane do ich produkcji są jednak ograniczone, a o ich wykorzystanie konkurują różne podmioty; często brakuje optymalnego zarządzania, czego skutkiem jest, przykładowo, znaczne zmniejszenie zawartości węgla w glebach i żyzności, a także uszczuplenie stad ryb. Istnieje niewykorzystany potencjał wspierania usług ekosystemowych z gruntów uprawnych, lasów, wód morskich i słodkich, co mogłoby nastąpić poprzez włączenie celów z zakresu agronomii, środowiska i celów społecznych do zrównoważonej produkcji i konsumpcji.
Potencjał zasobów biologicznych i ekosystemów można zagospodarować w znacznie bardziej zrównoważony, efektywny i zintegrowany sposób. Przykładowo: można lepiej wykorzystać potencjał biomasy z rolnictwa, lasów i strumieni odpadów pochodzenia rolniczego, wodnego, przemysłowego, a także komunalnego.
Zasadniczo potrzebne jest przejście do optymalnego wykorzystania biologicznych zasobów odnawialnych oraz zrównoważonych systemów produkcji podstawowej i systemów przetwórczych mogących dostarczać więcej żywności, błonnika i innych bioproduktów przy zminimalizowanych nakładach, wpływie na środowisko i emisjach gazów cieplarnianych, udoskonalonych usługach ekosystemowych, zerowej ilości odpadów i odpowiedniej wartości społecznej. Celem jest stworzenie systemów produkcji żywności, które wzmacniają, utrwalają i zasilają bazę zasobów, umożliwiając wytwarzanie trwałego dobrobytu. Należy lepiej poznać sposoby wytwarzania żywności, jej dystrybucji, handlu nią, jej konsumpcji i regulacji jej produkcji, a także opracować odpowiedzi na nie. Kluczem do osiągnięcia tych celów jest podjęcie w Europie i poza nią fundamentalnego wysiłku obejmującego wzajemnie powiązane działania w zakresie badań naukowych i innowacji, a także ciągły dialog między grupami zainteresowanych stron z kręgów politycznych, społecznych, gospodarczych i innych.

Uzasadnienie i unijna wartość dodana

Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i akwakultura oraz przemysł bioproduktów to ważne sektory wspierające biogospodarkę. Biogospodarka stanowi duży i rosnący rynek, o wartości szacowanej na ponad 2 bln EUR, który w 2009 r. zapewniał 20 mln miejsc pracy i 9% całkowitego zatrudnienia w Unii. Inwestycje w badania naukowe i innowacje związane z tym wyzwaniem społecznym umożliwią Europie zajęcie wiodącej pozycji na odpowiednich rynkach i odegrają rolę w osiągnięciu celów strategii „Europa 2020” oraz jej inicjatyw przewodnich „Unia innowacji” i „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”.
W pełni funkcjonalna biogospodarka europejska, obejmująca zrównoważoną produkcję zasobów odnawialnych pochodzących z lądu, rybołówstwa i akwakultury oraz ich przekształcenie w żywność, paszę, błonnik, bioprodukty i bioenergię, a także powiązane dobra publiczne, zapewni wysoką wartość dodaną Unii. Równolegle do funkcji związanych z rynkiem biogospodarka jest również podstawą szerokiego zakresu funkcji dóbr publicznych, bioróżnorodności i usług ekosystemowych. Zarządzana w zrównoważony sposób może ograniczyć wpływ na środowisko wywierany przez produkcję podstawową i cały łańcuch dostaw. Może zwiększyć ich konkurencyjność, wzmocnić samowystarczalność Europy i przyczynić się do powstawania miejsc pracy oraz możliwości dla przedsiębiorców, które mają zasadnicze znaczenie dla rozwoju obszarów wiejskich i nadbrzeżnych. Wyzwania dotyczące bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego rolnictwa oraz upraw, produkcji wodnej, leśnictwa i całej biogospodarki mają charakter europejski i globalny. Działania na poziomie Unii mają zasadnicze znaczenie dla połączenia klastrów w celu osiągnięcia skali i masy krytycznej niezbędnych do uzupełnienia wysiłków podejmowanych przez pojedyncze państwa członkowskie lub ich grupy. Podejście opierające się na zaangażowaniu wielu podmiotów zapewni niezbędne interakcje między naukowcami, przedsiębiorstwami, rolnikami/producentami, doradcami i użytkownikami końcowymi. Działania na poziomie Unii są również niezbędne dla zapewnienia spójności podejścia do tego wyzwania między sektorami oraz silnych powiązań z odpowiednimi kierunkami polityki Unii. Koordynacja badań naukowych i innowacji na poziomie Unii ułatwi i przyspieszy potrzebne zmiany w całej Unii.
Badania naukowe i innowacje będą wchodzić w interakcję – połączoną ze wsparciem – z szerokim wachlarzem kierunków polityki Unii i powiązanych celów, w tym ze wspólną polityką rolną (w szczególności polityką rozwoju obszarów wiejskich, inicjatywami w zakresie wspólnego programowania, takimi jak „Rolnictwo, bezpieczeństwo żywnościowe i zmiana klimatu”, „Zdrowe odżywianie warunkiem zdrowego życia” oraz „Zdrowe i wydajne morza i oceany”) i europejskim partnerstwem innowacyjnym na rzecz wydajnego i zrównoważonego rolnictwa, europejskim partnerstwem innowacyjnym w dziedzinie wody, wspólną polityką rybołówstwa, zintegrowaną polityką morską, europejskim programem zapobiegania zmianie klimatu, ramową dyrektywą wodną (8), dyrektywą ramową w sprawie strategii morskiej (9), planem działania UE na rzecz ochrony lasów, strategią tematyczną w zakresie gleb, unijną strategią ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r., strategicznym planem w dziedzinie technologii energetycznych, unijną polityką w zakresie innowacji i przemysłu, polityką zewnętrzną i polityką w zakresie pomocy rozwojowej, strategią w zakresie zdrowia roślin, strategią w zakresie zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz ramami regulacyjnymi ochrony środowiska, zdrowia i bezpieczeństwa, promowania efektywnego gospodarowania zasobami i działań w dziedzinie klimatu oraz ograniczania ilości odpadów. Lepsza integracja pełnego cyklu – od badań podstawowych do innowacji – z powiązanymi politykami Unii wydatnie zwiększy ich unijną wartość dodaną, zapewni efekt dźwigni, zwiększy znaczenie społeczne, zapewni zdrowe produkty żywnościowe i ułatwi dalszy rozwój zrównoważonego gospodarowania gruntami, morzami i oceanami oraz rynków biogospodarki.
W celu wsparcia polityki Unii związanej z biogospodarką oraz ułatwienia zarządzania badaniami naukowymi i innowacją i monitorowania ich, prowadzone będą badania społeczno-gospodarcze i działania wybiegające w przyszłość dotyczące strategii biogospodarki, w tym opracowanie wskaźników, baz danych, modeli, prognozowania oraz ocen skutków inicjatyw dla gospodarki, społeczeństwa i środowiska.
Stymulowane wyzwaniami działania skupiające się na korzyściach społecznych, gospodarczych i środowiskowych oraz modernizacji sektorów i rynków związanych z biogospodarką mają zostać wsparte poprzez multidyscyplinarne badania naukowe, wspomagające innowacje i prowadzące do opracowania nowych strategii, praktyk, zrównoważonych produktów i procesów. Przyjęte ma zostać również szeroko zakrojone podejście do innowacji, obejmujące innowacje technologiczne, nietechnologiczne, organizacyjne, gospodarcze i społeczne – dotyczy to np. sposobów transferu technologii, nowych modeli biznesowych, marek i usług. Trzeba docenić potencjał rolników i MŚP w przyczynianiu się do innowacji. Podejście do biogospodarki ma uwzględniać znaczenie lokalnej wiedzy i różnorodności.

Ogólne kierunki działań

(a) Zrównoważone rolnictwo i leśnictwo

Celem jest zapewnienie wystarczającego zaopatrzenia w żywność, paszę, biomasę i inne surowce, przy jednoczesnym zabezpieczeniu zasobów naturalnych, takich jak woda, gleba, oraz bioróżnorodności, w europejskiej i światowej perspektywie, oraz udoskonalenie usług ekosystemowych, w tym walka ze skutkami zmiany klimatu i łagodzenie ich. Działania mają skupiać się na podniesieniu jakości i wartości produktów rolniczych poprzez wypracowanie bardziej zrównoważonych i produktywnych systemów rolnictwa – w tym chowu zwierząt – i leśnictwa, które są różnorodne, odporne i zasobooszczędne (niskoemisyjne oraz o niskich nakładach zewnętrznych, i oszczędzające wodę), chronią zasoby naturalne, produkują mniej odpadów i mają zdolność przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiskowych. Ponadto działania mają dotyczyć rozwoju usług, koncepcji i polityk wspierających rozwój środków utrzymania na obszarach wiejskich i zachęcających do zrównoważonej konsumpcji.
W szczególności w leśnictwie celem jest wytwarzanie – w zrównoważony sposób – biomasy, produktów biologicznych i dostarczanie usług ekosystemowych, z należytym uwzględnieniem aspektów gospodarczych, ekologicznych i społecznych leśnictwa. Działania skupią się na dalszym rozwijaniu produkcji i zrównoważonego charakteru zasobooszczędnych systemów leśnictwa, które będą wpływać na podniesienie poziomu odporności lasów i ochronę bioróżnorodności i które mogą zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie na biomasę.
Pod uwagę zostanie również wzięta interakcja między roślinami użytkowymi a zdrowiem i dobrostanem, a także wykorzystanie ogrodnictwa i leśnictwa do rozwoju zazieleniania miast.

(b) Zrównoważony i konkurencyjny sektor rolno-spożywczy sprzyjający bezpiecznemu i zdrowemu odżywianiu się

Celem jest zaspokojenie wymogów obywateli i środowiska dotyczących bezpiecznej, zdrowej i przystępnej cenowo żywności oraz bardziej zrównoważone przetwarzanie, dystrybucja i konsumpcja żywności i paszy, a także większa konkurencyjność sektora spożywczego, przy jednoczesnym uwzględnieniu elementu kulturowego jakości żywności. Działania mają skupiać się na zapewnieniu zdrowej i bezpiecznej żywności dla wszystkich, umożliwieniu konsumentom podejmowania świadomych wyborów, na sposobach odżywiania się i innowacjach na rzecz poprawy stanu zdrowia oraz na konkurencyjnych metodach przetwarzania żywności wykorzystujących mniej zasobów i dodatków i generujących mniej produktów ubocznych, odpadów i gazów cieplarnianych.

(c) Uwolnienie potencjału wodnych zasobów biologicznych

Celem jest gospodarowanie, zrównoważone wykorzystywanie i utrzymanie wodnych zasobów biologicznych w celu maksymalizacji społecznych i gospodarczych korzyści i zysków z oceanów, mórz i wód śródlądowych Europy przy zachowaniu bioróżnorodności. Działania mają skupiać się na optymalizacji wkładu w bezpieczne zaopatrzenie w żywność poprzez rozwój rybołówstwa zrównoważonego i przyjaznego dla środowiska, na zrównoważonym gospodarowaniu ekosystemami będącymi źródłem towarów i usług oraz konkurencyjnej i przyjaznej dla środowiska europejskiej akwakultury w kontekście gospodarki globalnej, a także wspomaganiu innowacji morskich za pomocą biotechnologii w celu stymulowania inteligentnego „niebieskiego wzrostu”.

(d) Zrównoważone i konkurencyjne sektory bioprzemysłu oraz wspieranie rozwoju europejskiej biogospodarki

Celem jest promowanie niskoemisyjnych, zasobooszczędnych, zrównoważonych i konkurencyjnych europejskich sektorów bioprzemysłu. Działania mają skupiać się na wspieraniu biogospodarki opartej na wiedzy poprzez przekształcenie konwencjonalnych produktów i procesów przemysłowych w zasobooszczędne i energooszczędne bioprodukty i bioprocesy, rozwój zintegrowanych biorafinerii drugiej i kolejnych generacji, optymalizację wykorzystania biomasy z produkcji podstawowej, w tym pozostałości, bioodpadów i produktów ubocznych bioprzemysłu, a także otwarcie nowych rynków poprzez wspieranie systemów normalizacji i certyfikacji, a także działań w zakresie regulacji i demonstracji/prób terenowych i, z uwzględnieniem wpływu biogospodarki na użytkowanie gruntów i zmiany sposobu ich użytkowania, a także poglądów i wątpliwości społeczeństwa obywatelskiego.

(e) Przekrojowe badania morskie

Celem jest zwiększenie wpływu mórz i oceanów w Unii na wzrost gospodarczy poprzez zrównoważone wykorzystywanie zasobów morskich oraz różnych źródeł energii morskiej oraz wiele innych różnych sposobów użytkowania mórz.
Działania mają się skupiać na przekrojowych morskich wyzwaniach naukowo-technicznych i mają odblokować potencjał mórz i oceanów we wszystkich sektorach przemysłu morskiego, a jednocześnie chronić środowisko i zapewnić przystosowanie się do zmiany klimatu. To skoordynowane podejście strategiczne do badań morskich w ramach wszystkich wyzwań i priorytetów programu „Horyzont 2020” będzie także wspierać wdrażanie odnośnych polityk Unii celem realizacji głównych założeń „niebieskiego wzrostu”.