WYZWANIA SPOŁECZNE - Bezpieczna, czysta i efektywna energia

WYZWANIA SPOŁECZNE - Bezpieczna, czysta i efektywna energia

Cel szczegółowy

Celem szczegółowym jest zapewnienie przejścia do niezawodnego, przystępnego cenowo, społecznie akceptowanego, zrównoważonego i konkurencyjnego systemu energetycznego, z zamiarem zmniejszenia zależności od paliw kopalnych w obliczu malejącej ilości zasobów, rosnącego zapotrzebowania na energię i zmiany klimatu.
Do 2020 r. Unia planuje ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do poziomu z 1990 r., a do 2050 r. o kolejne 80–95%. Ponadto w 2020 r. 20% końcowego zużycia energii powinno pochodzić z zasobów odnawialnych, a jednocześnie ma zostać zrealizowany cel efektywności energetycznej wynoszący 20%. Osiągnięcie tych celów będzie wymagać przebudowy systemu energetycznego, prowadzącej do połączenia niskoemisyjnego profilu, opracowania rozwiązań alternatywnych wobec paliw kopalnych, bezpieczeństwa energetycznego i umiarkowanych cen, a zarazem wzmocnienia konkurencyjności gospodarczej Europy. Obecnie Europa jest daleka od osiągnięcia tego ogólnego celu. Europejski system energetyczny nadal polega w 80% na paliwach kopalnych, a sektor energetyczny jest źródłem 80% wszystkich emisji gazów cieplarnianych w UE. Dążąc do osiągnięcia długoterminowych celów Unii w zakresie klimatu i energii, należy zwiększyć przewidzianą w siódmym programie ramowym pulę środków w budżecie przeznaczoną na odnawialne źródła energii, efektywność końcowego wykorzystania energii, inteligentne sieci przesyłowe i magazynowanie energii i zwiększyć budżet na wprowadzanie innowacji energetycznych na rynek w ramach programu „Inteligentna energia dla Europy” realizowanego w obrębie Programu ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (2007-2013). Cały przydział środków na te działania ma wynieść co najmniej 85% budżetu przewidzianego na to wyzwanie społeczne. Co roku 2,5% PKB Unii przeznacza się na import energii i przewiduje się, że wielkość ta wzrośnie. Do 2050 r. ta tendencja doprowadziłaby do całkowitego uzależnienia od importu ropy naftowej i gazu. Wobec zmienności cen energii na światowych rynkach oraz obaw dotyczących bezpieczeństwa dostaw europejski przemysł i konsumenci wydają coraz większą część swoich dochodów na energię. Udział europejskich miast w całkowitym zużyciu energii w Unii wynosi 70–80%, podobny jest też ich udział w emisjach gazów cieplarnianych.
Plan działania prowadzący do przejścia na konkurencyjną gospodarkę niskoemisyjną do 2050 r. sugeruje, że na terytorium Unii konieczne będzie dokonanie dużych ukierunkowanych redukcji emisji gazów cieplarnianych. Oznacza to ograniczenie emisji CO2 do 2050 r. o ponad 90% w sektorze energetycznym, ponad 80% w przemyśle, co najmniej 60% w transporcie i ok. 90% w sektorze budynków mieszkalnych i w usługach. Plan działania wskazuje również, że do przekształcenia systemu energetycznego może przyczynić się – krótko- i średnioterminowo – m.in. gaz ziemny, w połączeniu z zastosowaniem technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla.
Te ambitne redukcje wymagają znacznych inwestycji w badania, rozwój, demonstracje oraz wprowadzenia na rynek po przystępnych cenach oszczędnych, bezpiecznych, niezawodnych i niskoemisyjnych technologii energetycznych i usług, w tym również technologii magazynowania gazu ziemnego i energii elektrycznej oraz systemów energetycznych na małą skalę i w skali mikro. Muszą się one łączyć z nietechnologicznymi rozwiązaniami zarówno od strony podaży, jak i od strony popytu, polegającymi m.in. na zainicjowaniu procesów uczestnictwa i integracji odbiorców. Wszystko to musi stanowić część zintegrowanej zrównoważonej polityki niskoemisyjnej, obejmującej opanowanie kluczowych technologii prorozwojowych, w szczególności rozwiązań ICT, a także zaawansowane procesy produkcji i przetwarzania oraz materiały. Celem jest wypracowanie i stworzenie efektywnych energetycznie technologii i usług, w tym integracja energii ze źródeł odnawialnych, które mogą znaleźć szerokie zastosowanie na rynkach europejskich i międzynarodowych, a także wprowadzenie inteligentnego zarządzania popytem poprzez otwarty i przejrzysty rynek handlu energią oraz bezpieczne inteligentne systemy zarządzania efektywnością energetyczną.

Uzasadnienie i unijna wartość dodana

Nowe technologie i rozwiązania muszą konkurować kosztami i niezawodnością z systemami energetycznymi operatorów zasiedziałych i z technologiami o ugruntowanej pozycji. Badania naukowe i innowacje mają zasadnicze znaczenie dla zapewnienia komercyjnej atrakcyjności tych nowych, bardziej ekologicznych, niskoemisyjnych i efektywniejszych źródeł energii w potrzebnej skali. Ani sam przemysł, ani działające indywidualnie państwa członkowskie nie są w stanie ponieść kosztów i ryzyka, którego główne czynniki (przejście do gospodarki niskoemisyjnej, zapewnienie przystępnej cenowo i bezpiecznej energii) znajdują się poza rynkiem.
Przyspieszenie tego rozwoju wymaga strategicznego podejścia na poziomie Unii, obejmującego dostawy energii, zapotrzebowanie na nią i jej wykorzystywanie w budynkach, w świadczeniu usług, w gospodarstwach domowych, transporcie i produkcyjnych łańcuchach wartości. Będzie się to wiązać z dostosowaniem zasobów w całej Unii, włącznie z funduszami polityki spójności, w szczególności poprzez krajowe i regionalne strategie inteligentnej specjalizacji, systemy handlu uprawnieniami do emisji, zamówienia publiczne i inne mechanizmy finansowania. Wymagać to będzie również polityki w zakresie regulacji i wdrożenia, dotyczącej odnawialnych źródeł energii i efektywności energetycznej, dostosowanej do okoliczności pomocy technicznej oraz budowania zdolności w celu usunięcia barier nietechnologicznych.
Takie strategiczne podejście oferuje europejski strategiczny plan w dziedzinie technologii energetycznych (plan EPSTE). Obejmuje on długoterminową agendę dotyczącą kluczowych utrudnień w zakresie innowacji, z którymi borykają się technologie energetyczne na etapie badań pionierskich oraz na etapie badawczo-rozwojowym/weryfikacji poprawności projektu, a także na etapie demonstracji, kiedy przedsiębiorstwa poszukują środków na sfinansowanie dużych, pierwszych w swoim rodzaju projektów i na rozpoczęcie procesu wprowadzania na rynek. Nowo pojawiające się technologie o sporym potencjale nie zostaną zaniedbane.
Wielkość zasobów potrzebnych do pełnego wdrożenia planu EPSTE szacuje się na 8 mld EUR rocznie przez kolejnych 10 lat (12). Wykracza to znacznie poza zdolności poszczególnych państw członkowskich lub zainteresowanych podmiotów badawczych i przemysłowych. Potrzebne są inwestycje w badania naukowe i innowacje na poziomie Unii, połączone z mobilizacją wysiłków w całej Europie polegających na wdrażaniu oraz podziale ryzyka i zdolności. Finansowanie przez Unię badań naukowych i innowacji w zakresie energetyki ma zatem uzupełniać działania państw członkowskich, skupiając się na pionierskich technologiach i działaniach oferujących wyraźną unijną wartość dodaną, a w szczególności cechujących się dużym potencjałem wykorzystania zasobów krajowych i tworzenia miejsc pracy w Europie. Działania na poziomie UE mają również służyć wsparciu długoterminowych programów odznaczających się wysokim ryzykiem i dużymi kosztami, które są poza zasięgiem pojedynczych państw członkowskich, łączeniu wysiłków w celu ograniczenia ryzyka inwestycji w prowadzone na dużą skalę projekty, takie jak demonstracja przemysłowa, oraz rozwijaniu ogólnoeuropejskich, interoperacyjnych rozwiązań w dziedzinie energetyki.
Wdrożenie planu EPSTE jako badawczo-innowacyjnego filaru polityki energetycznej UE wzmocni bezpieczeństwo dostaw w Unii, ułatwi przejście do gospodarki niskoemisyjnej oraz powiązanie programów w zakresie badań i innowacji z transeuropejskimi i regionalnymi inwestycjami w infrastrukturę energetyczną, a także zwiększy gotowość inwestorów do udostępniania kapitału na projekty o długim czasie realizacji i dużym ryzyku technologicznym i rynkowym. Plan ten stworzy możliwości innowacji dla małych i dużych przedsiębiorstw oraz pomoże im w zachowaniu konkurencyjności na arenie światowej, na której możliwości w zakresie technologii energetycznych są duże i ciągle rosną.
W skali międzynarodowej działanie na poziomie Unii zapewnia masę krytyczną przyciągającą zainteresowanie innych liderów w dziedzinie technologii oraz sprzyja międzynarodowym partnerstwom, wspierającym osiągnięcie celów UE. Ułatwi ono partnerom międzynarodowym interakcje z Unią w celu przygotowania wspólnych działań związanych z obopólnymi korzyściami i wspólnymi interesami.
Działania prowadzone w związku z tym wyzwaniem społecznym będą zatem stanowić technologiczny kręgosłup europejskiej polityki energetycznej i polityki przeciwdziałania zmianie klimatu. Przyczynią się również do wdrożenia inicjatywy przewodniej „Unia innowacji” w dziedzinie energetyki oraz celów strategicznych określonych w inicjatywach przewodnich „Europa efektywnie korzystająca z zasobów”, „Polityka przemysłowa w erze globalizacji” oraz „Europejska agenda cyfrowa”.
Działania w zakresie badań naukowych i innowacji dotyczące rozszczepienia jądrowego i energii termojądrowej prowadzone są w ramach programu Euratom ustanowionego rozporządzeniem (Euratom) nr 1314/2013 W stosownych przypadkach należy przewidzieć możliwość synergii między tym wyzwaniem społecznym a programem Euratom.

Ogólne kierunki działań

(a) Ograniczenie zużycia energii i śladu węglowego poprzez inteligentne i zrównoważone użytkowanie

Działania mają skupiać się na badaniach naukowych i prowadzonych w pełnej skali testach nowych koncepcji, rozwiązaniach nietechnologicznych, na bardziej efektywnych, akceptowanych społecznie i przystępnych cenowo komponentach technologicznych oraz systemach z wbudowaną inteligencją, co ma umożliwić zarządzanie energią w czasie rzeczywistym w nowych i istniejących budynkach niskoemisyjnych, o niemal zerowym zużyciu energii i produkujących więcej energii niż wynosi jej zużycie, w przebudowywanych budynkach, miastach i dzielnicach, na ogrzewaniu i chłodzeniu z wykorzystaniem energii odnawialnej, wysoce oszczędnym przemyśle oraz masowym wprowadzeniu efektywnych energetycznie i energooszczędnych rozwiązań i usług przez przedsiębiorstwa, osoby fizyczne, społeczności i miasta.

(b) Zaopatrzenie w tanią, niskoemisyjną energię elektryczną

Działania mają skupiać się na badaniach, rozwoju i pełnoskalowej demonstracji innowacyjnych odnawialnych źródeł energii, efektywnych, elastycznych i niskoemisyjnych elektrowni na paliwa kopalne oraz technologiach wychwytywania i składowania dwutlenku węgla lub ponownego wykorzystania CO2, przy większej skali i niższym koszcie, bezpiecznych dla środowiska oraz cechujących się większą efektywnością konwersji i dostępnością w różnych środowiskach rynkowych i operacyjnych.

(c) Paliwa alternatywne i mobilne źródła energii

Działania mają skupiać się na badaniach, rozwoju i pełnoskalowej demonstracji technologii oraz łańcuchów wartości, tak by bioenergia i inne paliwa alternatywne stały się bardziej konkurencyjne i zrównoważone do celów produkcji energii elektrycznej i cieplnej oraz transportu lądowego, morskiego i lotniczego, z możliwością efektywniejszej konwersji energii, co pozwoli skrócić czas wprowadzenia na rynek ogniw wodorowych i paliwowych oraz znaleźć nowe możliwości charakteryzujące się długim czasem realizacji potencjału.

(d) Jednolita inteligentna europejska sieć elektroenergetyczna

Działania mają skupiać się na badaniach, rozwoju i pełnoskalowej demonstracji nowych technologii inteligentnych sieci energetycznych, technologii zabezpieczania i równoważenia umożliwiających większą elastyczność i efektywność, takich jak m.in. konwencjonalne elektrownie, elastyczne magazynowanie energii, systemy i mechanizmy rynkowe służące planowaniu, monitorowaniu, kontrolowaniu i bezpiecznej eksploatacji interoperacyjnych sieci – wraz z kwestiami dotyczącymi normalizacji – w otwartym, niskoemisyjnym, zrównoważonym z punktu widzenia środowiska, odpornym na zmianę klimatu i konkurencyjnym rynku, w normalnych i nadzwyczajnych warunkach.

(e) Nowa wiedza i technologie

Działania mają skupiać się na multidyscyplinarnych badaniach naukowych w zakresie czystych, bezpiecznych i zrównoważonych technologii energetycznych (w tym na działaniach wizjonerskich) i wspólnej realizacji ogólnoeuropejskich programów badawczych oraz tworzeniu światowej klasy obiektów.

(f) Solidne procesy decyzyjne i udział społeczeństwa

Działania mają skupiać się na wypracowaniu narzędzi, metod, modeli oraz długofalowych i przyszłościowych scenariuszy przewidujących solidne i przejrzyste wsparcie polityczne, w tym na działaniach dotyczących udziału społeczeństwa i zaangażowania użytkowników, oddziaływania na środowisko i ocen zrównoważoności, które pozwolą lepiej zrozumieć związane z energią tendencje i perspektywy społeczno-gospodarcze.

(g) Wprowadzanie na rynek innowacji w zakresie energii – korzystanie z programu „Inteligentna energia dla Europy”

Działania mają nawiązywać do działań podjętych w ramach programu „Inteligentna energia dla Europy” oraz stanowić ich uzupełnienie. Mają skupiać się na stosowaniu innowacji i promowaniu standardów, aby ułatwić wprowadzanie na rynek nowych technologii i usług w zakresie energii w celu wyeliminowania barier innych niż technologiczne oraz przyspieszenia racjonalnej pod względem kosztów realizacji unijnej polityki energetycznej. Zostanie także zwrócona uwaga na innowacje w dziedzinie inteligentnego i zrównoważonego wykorzystania istniejących technologii.