Sposób na to, by europejskie dziedzictwo kulturowe mogło się oprzeć zmianie klimatu i zagrożeniom naturalnym
Europejskie dziedzictwo kulturowe jest poważnie narażone na skutki zmiany klimatu i zagrożenia naturalne, które stanowią groźbę dla jego integralności i trwałości. W ciągu ostatnich czterech dziesięcioleci liczne instytucje europejskie realizowały strategie prewencyjne mające na celu ochronę pomników kultury w UE. Chociaż wszystkie te inicjatywy kładły główny nacisk na profilaktykę i politykę publiczną, żadna z nich nie poruszała kwestii „co dalej”. Określeniem tego, jak powinny wyglądać dalsze działania, zajął się zespół finansowanego ze środków UE projektu STORM (Safeguarding Cultural Heritage through Technical and Organisational Resources Management). Profilaktyka w praktyce Uczestnicy inicjatywy STORM wykorzystują cenne informacje na temat działań zapobiegawczych zebrane podczas realizacji poprzednich projektów, aby na ich podstawie stworzyć praktyczne narzędzia służące do ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego. Dzięki procesom zorientowanym na użytkowników i obywateli projekt STORM zmienia naszą świadomość na temat ochrony i zapobiegania. „Proponujemy zestaw nowatorskich modeli predykcyjnych i ulepszonych nieinwazyjnych i nieniszczących metod badania oraz prognozowania zmian środowiskowych, a także technik określania zagrożeń i czynników, które mogłyby zaszkodzić obiektom dziedzictwa kulturowego”, mówi koordynatorka projektu dr Silvia Boi. Za pomocą szeregu czujników specyficznych dla obiektu i narzędzi służących do oceny szkód uczestnicy projektu badają, w jaki sposób różne wrażliwe materiały, konstrukcje i budynki są narażone na ekstremalne zjawiska pogodowe. „Na przykład podczas naszych prac w Termach Dioklecjana wykorzystaliśmy monitoring atmosfery, służący do oceny wpływu zanieczyszczeń na obiekt, i monitoring mikroklimatu - przeznaczony do konserwacji dziedzictwa archeologicznego i obiektów zabytkowych”. W ramach projektu przeprowadzono również analizę strukturalną zabytkowego kompleksu, wykorzystując skaner laserowy 3D do uzyskania obrazów obiektu w różnym czasie i w różnych miejscach, co miało na celu zebranie danych na temat wibracji powodowanych przez ruch drogowy i podziemny. Zbadano też warunki środowiskowe, a uzyskane w ten sposób dane porównano z parametrami meteorologicznymi. W projekcie STORM wykorzystano fluorescencyjne i bezprzewodowe czujniki akustyczne, a ponadto techniki badań i diagnostyki obejmujące między innymi urządzenia Lidar i bezzałogowe statki powietrzne (UAV). Na kolejnych etapach projektu zostaną też wprowadzone rozwiązania typu crowdsensing i crowdsourcing. Dzięki temu możliwe będzie udostępnienie aplikacji i usług za pośrednictwem otwartej infrastruktury chmury, co zaowocuje opartą na współpracy platformą do gromadzenia informacji i poszerzania wiedzy. Udostępnione dane umożliwią rozwój procesów i zrównoważonych metod w celu ochrony i zarządzania europejskim dziedzictwem kulturowym. Informacje crowdsourcingowe będą wykorzystywane podczas procesu szybkiej oceny, gdy w przypadku nagłych zagrożeń potrzebna jest bezzwłoczna interwencja. Będzie to oznaczało pewność, że na miejsce zdarzenia wysłana zostanie właściwa jednostka w odpowiednim czasie. Osoby zaangażowane będą podlegały ścisłej identyfikacji i selekcji podczas opracowywania scenariuszy próbnych, a niektóre ćwiczenia będą tak zaplanowane, aby odpowiednio ocenić skuteczność reakcji. Crowdsensing będzie wykorzystywany do gromadzenia danych na temat konkretnych zagrożeń, na które narażone są obiekty wytypowane do działań pilotażowych. Wolontariusze, między innymi turyści i studenci, a także osoby bardziej doświadczone, zostaną zaproszeni do przesłania określonych danych, w tym tekstów i obrazów. Tak zebrany materiał może być później wykorzystany do ulepszenia działań prowadzonych w ramach projektu. Z fazy testów do zastosowania w terenie System STORM jest obecnie testowany we Włoszech, Grecji, Zjednoczonym Królestwie, Portugalii i Turcji. Jak twierdzi dr Boi, wyniki tych pięciu testów pozwolą na opracowanie spójnego zestawu wytycznych, najlepszych praktyk i wniosków w zakresie korzystania z technologii STORM. Dotyczy to naziemnych czujników i technik oceny szkód, a także usług dotyczących oceny sytuacji, oceny ryzyka i zarządzania ryzykiem w celu szybkiego wykrywania i skutecznego łagodzenia zagrożeń naturalnych i związanych ze zmianą klimatu. „Obowiązkiem każdego rządu jest zapewnienie ochrony i waloryzacji dziedzictwa narodowego poprzez opracowanie skutecznych i integracyjnych strategii politycznych. Muszą się one przyczyniać do podnoszenia świadomości lokalnych społeczności i instytucji na temat ochrony ich dziedzictwa”, zaznacza dr Boi. Obecne rozporządzenia i dyrektywy dotyczące wpływu zmian klimatu na dziedzictwo kulturowe oraz krajowe plany reagowania kryzysowego nie są wystarczające, aby sprostać potrzebom zidentyfikowanym za pomocą narzędzi STORM. „W określonych zarządzeniach wydanych przez władze znajdują się luki, które stwarzają sytuację zagrożenia w prawie wszystkich krajach uczestniczących w projekcie”, dodaje. Po zakończeniu projektu wydane zostaną zalecenia dotyczące polityki, które wskażą możliwości poprawy reakcji. „Podstawę projektu stanowił ambitny cel, jakim jest zbudowanie wspólnych ram dla szerokiej grupy zróżnicowanych kompetencji”, podkreśla dr Boi. „Po zakończeniu pierwszego etapu projektu STORM już wiemy, że nasza metodologia ma potencjał i teraz nadszedł czas, aby zastosować ją w praktyce”.
Słowa kluczowe
STORM, dziedzictwo kulturowe, zmiana klimatu, tożsamość kulturowa, archeologia, zagrożenia naturalne, LIDAR, UAV, konserwacja zachowawcza, ocena szkód, platforma oparta na chmurze