Odkrywanie wzorców migracji wczesnych ludzi na tereny zachodniej Europy w okresie środkowego plejstocenu
Jedna z najsłynniejszych debat na temat prehistorycznej ewolucji człowieka dotyczy „teorii wyjścia z Afryki”, czyli migracji ludności, które doprowadziły do kolonizacji Europy. W ciągu ostatnich dziesięciu lat naukowcy zebrali dowody wskazujące na to, że najwcześniejsze wędrówki homininów na tereny północno-zachodniej Europy rozpoczęły się około miliona lat temu i prawdopodobnie odbywały się wzdłuż wybrzeży Atlantyku – z obszarów Półwyspu Iberyjskiego i południowej Francji. Zatem na tym szlaku migracji powinny zachować się dowody na istnienie więzi kulturowych pomiędzy północą a południem. Zespół finansowanego przez UE projektu WEAP, koordynowanego przez Muzeum Brytyjskie w Londynie, badał ślady obecności człowieka w Europie w okresie środkowego plejstocenu – 700–250 tysięcy lat temu, analizując tradycje technologiczne kultury aszelskiej na podstawie artefaktów z 10 różnych stanowisk archeologicznych. Do tej pory różne systemy analiz i kategoryzacji utrudniały zestawianie danych z różnych krajów, czego efektem były niedokładne porównania artefaktów z głównych zachodnioeuropejskich stanowisk. Zespół projektu WEAP wykorzystał nowe technologie i wspólne podejście metodologiczne do dokładniejszego porównania narzędzi kamiennych z różnych stanowisk, identyfikując różne tradycje technologiczne kultury aszelskiej na terenie zachodniej Europy.
Co nam mówią pięściaki?
Pojawienie się kultury aszelskiej w Afryce 1,7–1,5 miliona lat temu kojarzone jest z produkcją nowych narzędzi, z których prawdopodobnie najciekawszym jest pięściak – pierwsze narzędzie bifacjalne (obrabiane obustronnie), uważane za doskonały przykład wysoko rozwiniętej inteligencji. W Europie wiek pierwszych pięściaków datuje się na mniej niż milion lat, a początek ich powszechnego występowania wyznacza okres ok. 700 tysięcy lat temu. Jednak ze względu na ich różnorodność można je przypisać różnym tradycjom technologicznym i powiązać z wzorcami migracji homininów. „W ramach projektu WEAP zbadaliśmy lokalne czynniki, takie jak dostępne surowce, które mogą mieć wpływ na formę pięściaków, co pozwoliło nam uzyskać bardziej regionalną perspektywę wykraczającą poza charakterystyczne cechy znalezisk z poszczególnych stanowisk”, wyjaśnia Paula García-Medrano, stypendystka działania „Maria Skłodowska-Curie”. Skanowanie 3D umożliwiło naukowcom analizę morfometrii narzędzi, obejmującą długi okres – od 700 tysięcy do 250 tysięcy lat temu – oraz 10 stanowisk archeologicznych w Europie Zachodniej: w Wielkiej Brytanii (Brandon Fields, Boxgrove, Elveden, Swanscombe-UMG) oraz we Francji (La Noira, Cagny La Garenne, Saint Pierre i Menez Dregan). Wyniki prac dostarczyły dowodów na poparcie wniosków z innych badań naukowych wskazujących na to, że zmiany w środowisku miały wpływ na szanse przetrwania wczesnych ludzi w Europie. Odzwierciedlają to wzorce migracyjne. Na przykład w okresie od 1,2 miliona do 0,9 miliona na badanym obszarze zachodziły zmiany klimatu różniące się czasem trwania i intensywnością. Stosunkowo duża wilgotność, zwłaszcza na obszarach śródziemnomorskich i na terenach zachodniej Europy, przyczyniła się do różnorodności siedlisk i wędrówek. Dłuższe, stabilniejsze okresy interglacjalne od ok. 900 tysięcy lat temu umożliwiły bardziej trwałe osiedlanie się na terenach północno-zachodniej Europy. Ale z kolei ochłodzenie klimatu spowodowało opuszczanie tych obszarów, a nawet lokalne wymieranie populacji. Na stałe osiedlanie się homininów na północnych szerokości geograficznych począwszy od 0,6 miliona lat temu wskazuje duża liczba stanowisk archeologicznych, w których znaleziono liczne narzędzia kamienne, w tym tak innowacyjne jak pięściaki. „Realizacja projektu WEAP pozwoliła uzupełnić klasyczną interpretację kolonizacji Europy o nowe szczegóły. Tak jak technologia odzwierciedla sposób produkcji narzędzi, podobieństwa i różnice pomiędzy cechami artefaktów, takimi jak kształt owalny czy migdałowaty, odzwierciedlają wędrówki wczesnych ludzi w okresie kultury aszelskiej”, mówi García-Medrano.
Jak zamienić pomysł w rzeczywistość?
Realizacja projektu WEAP przyczyniła się do powiększenia stanu wiedzy naukowej na temat przystosowania się wczesnych ludzi do chłodniejszych klimatów na kontynencie europejskim i ich wędrówek. Analiza różnic w produkcji narzędzi pomaga również udowodnić, że homininy posiadały umiejętność postępowania według „mentalnego szablonu”, zamieniając pomysły w rzeczywistość. Naukowcy planują obecnie zastosowanie metodologii projektu WEAP do badań na kolejnych stanowiskach archeologicznych na Półwyspie Iberyjskim, we Włoszech i w Afryce Północnej. Gdy uda im się określić powiązania pomiędzy różnymi stanowiskami w zakresie czasu i kolejności zasiedlania badanych terenów, ich celem będzie przeanalizowanie możliwych szlaków wędrówek homininów do tej części kontynentu.
Słowa kluczowe
WEAP, hominini, pięściak, kultura aszelska, środkowy plejstocen, migracja, okres interglacjalny, klimat, skanowanie 3D
