Wpływ uwarunkowań środowiskowych i społecznych na rozwój technologii żelaza w Iberii przed epoką rzymską
Żelazo pełniło istotną rolę już w prehistorycznych społecznościach Europy – kilka tysięcy lat przed rewolucją przemysłową. Celem projektu IBERIRON było lepsze zrozumienie procesów związanych z odkryciem, postrzeganiem, nauczaniem i rozwojem technologii żelaza w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Badanie to, realizowane przy wsparciu z działań „Maria Skłodowska-Curie”, przyczyni się do poszerzenia wiedzy na temat dawnych interakcji człowieka z jego środowiskiem oraz innymi ludźmi.
Techniki obróbki żelaza kształtują kulturę
Zespół projektu zajął się badaniem Półwyspu Iberyjskiego w późnej epoce żelaza (od VI do III wieku p.n.e.). Marc Gener-Moret, badacz realizujący projekt IBERIRON, wyjaśnia: „Jest to szczególnie interesujący przypadek, ponieważ Iberia była miejscem, gdzie spotkały się dwie tradycje techniczne odpowiedzialne za upowszechnienie technologii żelaza w basenie Morza Śródziemnego i w Europie: kultury orientalizujące (fenicka i grecka) i środkowoeuropejskie (halsztacka i lateńska)”. Ich wpływ doprowadził ostatecznie do powstania dwóch głównych grup kulturowych na półwyspie, odpowiednio Iberów i Celtyberów. Analizując ich technologię żelaza, zespół projektu IBERIRON zbadał, w jaki sposób technika obróbki tego metalu kształtowała świat tych ludów i jak była jednocześnie zależna od tego świata. Badaczom udało się zidentyfikować różne techniki obróbki charakterystyczne dla poszczególnych kultur i opisać użycie żelaza w wielu aspektach ówczesnego życia. Część zastosowań miała znaczenie praktyczne, takie jak zwiększanie efektywności i wytrzymałości broni (patrz miecz na zdjęciu powyżej), a inne – symboliczne, na przykład wytwarzanie czarnych elementów dekoracyjnych lub użycie artefaktów w rytuałach pogrzebowych.
Stal wysokowęglowa
Co najważniejsze, zespół odkrył ślady zamierzonej produkcji i wykorzystania stali wysokowęglowej w stopniu niedokumentowanym wcześniej na tym obszarze, co sugeruje, że był to rzadki i cenny materiał będący przedmiotem handlu. Wraz z tym odkryciem pojawiły się nowe pytania o mechanizmy sprawowania kontroli nad tym bogactwem, krytycznym z punktu widzenia produkcji broni i narzędzi. Równie interesujące są kwestie związane z zarządzaniem specjalistyczną wiedzą potrzebną do wytwarzania tego materiału, jej rozwojem i przekazywaniem. Zespół projektu IBERIRON opracował i wdrożył ponadto ścisłą metodykę gromadzenia wysokiej jakości danych technologicznych z badań wybranych przedmiotów żelaznych, które pochodzą ze stanowisk w Hiszpanii i Portugalii, a dziś są częścią zbiorów muzealnych. Naukowcy zastosowali specjalny proces, który ułatwił wydobywanie informacji z archeologicznych próbek żelaza, niezależnie od stopnia ich korozji. W tym celu zoptymalizowali protokoły badawcze poprzez wykorzystanie mikroskopii cyfrowej i analizy ilościowej opartej na skaningowej mikroskopii elektronowej / spektrometrii rentgenowskiej z dyspersją energii. „Przetestowaliśmy także użycie nieinwazyjnych, wysokoenergetycznych technik, takich jak dyfrakcja neutronowa, w przypadku prehistorycznych przedmiotów z żelaza”, dodaje Gener-Moret. Dzięki temu zespół mógł przeprowadzić badania nieniszczące ważnych okazów, których nigdy nie poddawano analizie. Odnosząc się do osiągnięć zespołu, Marcos Martinón-Torres, koordynator projektu, podsumowuje: „Naukowcy pracujący nad kilkoma projektami realizowanymi w Instytucie Badań Archeologicznych im. McDonalda(odnośnik otworzy się w nowym oknie) starają się opisać różnice w rozwoju wielu technologii, które wynikają z uwarunkowań środowiskowych i społecznych w różnych częściach świata. Zastosowanie najnowocześniejszych technik naukowych pozwoliło zespołowi projektu IBERIRON znaleźć odpowiedź na część zadawanych przez nich pytań”.
