Małpy wielokulturowe, czyli nowe spojrzenie na komunikację naczelnych
Dwoma uniwersalnymi cechami języka ludzkiego są gramatyka i kultura. Jesteśmy w stanie tworzyć niemal nieskończone znaczenia z relatywnie niewielkich zbiorów dźwięków lub znaków, łącząc je w nowe struktury, a jednocześnie nasza komunikacja charakteryzuje się niemal nieskończonym zróżnicowaniem dzięki ciągłej nauce i uaktualnianiu naszych języków oraz dialektów. Różnorodność, czyli występowanie różnic między jednostkami, grupami i kulturami, stanowi podstawową cechę języka - znaczeń, gramatyki czy nawet rozwoju komunikacji. Jednak znaczenie tej różnorodności i oferowanego przez nią bogactwa nie zostało jeszcze w pełni docenione i zbadane w kontekście komunikacji małp człekokształtnych. Dotychczasowe badania często skupiały się na pojedynczych populacjach lub społecznościach. „To tak, jakbyśmy badali język wyłącznie w jednej małej wiosce w Szkocji, Iranie lub Mikronezji”, wyjaśnia Cat Hobaiter(odnośnik otworzy się w nowym oknie), wykładowczyni zajmująca się rozwojem umysłu na University of St Andrews(odnośnik otworzy się w nowym oknie) i główna badaczka w projekcie GESTURALORIGINS(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „U podstaw projektu Linguistic Features of pan-African Ape Communication leży proste założenie - aby odkryć uniwersalne lub wyjątkowe elementy języka ludzkiego, musimy zastosować tę samą wielokulturową perspektywę do badań nad komunikacją innych małp człekokształtnych”, dodaje.
Porównanie sposobu konstruowania znaczeń przez małpy w różnych czasach i miejscach
Aby zbadać, w jaki sposób małpy człekokształtne łączą sygnały w celu konstruowania znaczeń, a także w jaki sposób szybkość, rozmiar i czas wykonywania gestów wpływają na znaczenie, zespół zastosował kilka podejść. „Mieliśmy niesamowite szczęście, że udało nam się uzyskać dostęp do wyjątkowych i rozległych archiwów nagrań wideo przedstawiających zachowania małp człekokształtnych, czasem obejmujących nawet wiele pokoleń tej samej społeczności”, mówi Hobaiter. Uzupełnieniem tych analiz były badania terenowe dotyczące znanych i nowych populacji małp człekokształtnych w Afryce. Zespół badał również korzyści płynące z wykorzystania wkładu społeczności internetowych: „Okazuje się, że ludzie naprawdę uwielbiają oglądać w sieci filmy z małpami, a w jednym z naszych badań wzięło udział ponad 15 000 uczestników!”
Zmiana znaczenia gestu w zależności od kontekstu
Naukowcy opracowali już metodę badania znaczenia gestu, która opiera się na analizie zachowania, które powstrzymuje podmiot wysyłający sygnał przed jego wysłaniem. „Jeśli poproszę kogoś o podanie mi kawy rano, mogę prosić do skutku. Jest bowiem jedna rzecz, która powstrzyma mnie od proszenia - moment, w którym dostanę swoją kawę. W przypadku małp człekokształtnych możemy również przyjrzeć się interakcjom między nadawcami sygnału a odbiorcami, aby wywnioskować, co chciał osiągnąć nadawca sygnału”. Najbardziej ekscytujące odkrycie dotyczyło tego, że wśród małp - podobnie jak wśród ludzi - występuje duża elastyczność znaczeń. „Możemy używać tych samych słów, które mogą oznaczać coś zupełnie innego, w zależności od kontekstu i osoby, z którą się komunikujemy – u małp człekokształtnych występuje to samo zjawisko. „Pojedynczy gest może mieć wiele znaczeń, ale konkretne znaczenie w danym momencie zależy od odbiorcy komunikatu i szerszego kontekstu”, wyjaśnia Hobaiter.
Bogaty zbiór danych gestów małp człekokształtnych wspiera badania nad pochodzeniem języka
Projekt GESTURALORIGINS, finansowany przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), opracował kompleksowy zestaw danych(odnośnik otworzy się w nowym oknie), który umożliwił badaczom zastosowanie technik z zakresu językoznawstwa do analizy szerokiego zakresu zarejestrowanych gestów(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Zdaniem Hobaiter oznacza to, że zasób ten jest prawdziwą kopalnią skarbów. Badacze dopiero zaczynają odkrywać znaczenie tego zbioru oraz jego wyjątkowy potencjał. „Projekt okazał się olbrzymim sukcesem - udało nam się bowiem po raz pierwszy w historii wykazać, że komunikacja małp człekokształtnych charakteryzuje się zarówno cechami uniwersalnymi, jak i szeregiem różnic kulturowych, podobnie jak ma to miejsce w języku ludzkim”, dodaje. Dzięki projektowi badaczka zyskała również możliwość wyjścia poza wstępne założenia i zbadania ewolucji języka. „Zaczynamy analizować zagadnienia, które przez większość mojej kariery byłyby jedynie przedmiotem spekulacji – na przykład jakie były pierwsze słowa? W jaki sposób opowiadanie historii ukształtowało sposób naszej komunikacji? Czy małpy człekokształtne wykorzystują komunikację do kształtowania poczucia tożsamości indywidualnej i społecznej?”
