Odporne lasy z korzyścią dla społeczeństwa
Zmiana klimatu wpływa nie tylko na ekosystemy leśne w Europie, ale także na branże i społeczności, które są od nich zależne. Ekstremalne zdarzenia pogodowe, długotrwałe susze, pożary lasów i inwazje szkodników zagrażają zarówno drzewom, jak i łańcuchom wartości oraz źródłom utrzymania związanym z sektorem leśnictwa.
Ocena odporności lasów
Z powodu coraz częstszych i poważniejszych zjawisk zakłócających równowagę lasy tracą swoją odporność i zdolność do naturalnej regeneracji. Jest to wyraźny sygnał do tego, by przyjąć proaktywne i skoncentrowane na przyszłości podejście do zarządzania lasami. W odpowiedzi na te wyzwania uruchomiono finansowany ze środków Unii Europejskiej projekt RESONATE(odnośnik otworzy się w nowym oknie), który dostarczył niezbędnej wiedzy i praktycznych strategii z myślą o wsparciu europejskich lasów i ich łańcuchów wartości poprzez skuteczne przeciwdziałanie przyszłym zagrożeniom. W projekcie wzięło udział 20 partnerów z całej Europy, którzy zastosowali różnorodne metody naukowe, aby ustalić, w jaki sposób zdolność adaptacyjna lasów może być oceniania i zwiększana oraz jak nią najlepiej zarządzać. Partnerzy opracowali ramy odporności operacyjnej(odnośnik otworzy się w nowym oknie) (ang. operational resilience framework ORF) – narzędzie przeznaczone do oceny odporności systemu leśnego w wymiarze ekologicznym, przemysłowym i społecznym. „Narzędzie ORF rozróżnia zmienne, takie jak klimat lub topografia, oraz predyktory, takie jak różnorodność gatunków, którą można zarządzać”, wyjaśnia koordynator projektu Marcus Lindner.
Mapowanie miejsc występowania zakłóceń w Europie
Aby lepiej zrozumieć, gdzie budowanie odporności jest sprawą priorytetową, uczestnicy projektu RESONATE stworzyli szczegółowe mapy głównych miejsc występowania zakłóceń na obszarze całej Europy. Korzystając z danych teledetekcyjnych, zespół wykazał, że ilość zarówno spodziewanych, jak i niespodziewanych zaburzeń równowagi w lasach znacznie wzrosła od lat 80-tych ubiegłego wieku(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Wykazaliśmy, że zakłócenia te nie były przypadkowe, ponieważ obszary o najwyższym poziomie pozyskiwania drewna były jednocześnie obszarami doświadczającymi poważniejszych zdarzeń naturalnych. Wskazuje to na istnienie zależności między użytkowaniem gruntów a wrażliwością na zmianę klimatu”, podkreśla Lindner. Do końca tego stulecia zakłócenia spowodowane przez zmianę klimatu, takie jak pożary, mogą się podwoić, zwłaszcza w lasach w strefach o klimacie śródziemnomorskim i umiarkowanym. Sygnalizuje to pilną potrzebę podjęcia działań adaptacyjnych, aby zmniejszyć ryzyko i przywrócić bardziej odporne ekosystemy.
Wyższa odporność lasów dzięki bioróżnorodności
Zespół projektu RESONATE prowadził badania dotyczące odporności lasów w ramach dziewięciu studiów przypadków na obszarze Europy. Korzystając z modeli symulujących lasy, partnerzy projektu ocenili proces odbudowy po wystąpieniu zakłóceń w przypadku różnych systemów zarządzania. Na tej podstawie stwierdzili, że różnorodność gatunkowa drzew ma kluczowe znaczenie dla odporności lasów, wpływając między innymi na lepszą odporność na wiatr(odnośnik otworzy się w nowym oknie). W zaleceniach opracowanych przez zespół projektu dla decydentów podkreślono znaczenie lasów mieszanych i różnorodności strukturalnej(odnośnik otworzy się w nowym oknie). Wskazano również na ważną rolę wykorzystania naturalnych procesów regeneracji w celu zwiększenia różnorodności biologicznej, a także na potrzebę ochrony młodych drzew, w tym dębów, przed szkodami wyrządzanymi przez jelenie. Z myślą o dalszej poprawie odporności lasów na suszę uczeni z projektu RESONATE zaproponowali zastosowanie określonych metod adaptacyjnych, takich jak przerzedzanie lasów, krótsze okresy rotacji i wprowadzanie gatunków odpornych na zmianę klimatu. Niestety, umożliwienie lasom samoregeneracji okazało się niewystarczające, zwłaszcza biorąc pod uwagę tempo zmiany klimatu.
Łańcuchy wartości w leśnictwie i odporność społeczno-ekologiczna
„Zespół projektu RESONATE poszedł o krok dalej, aby rozszerzyć koncepcję odporności lasów także na związane z nimi łańcuchy wartości”, zaznacza Lindner. Lokalni właściciele lasów, zwłaszcza ci z ograniczonym dostępem do infrastruktury, napotykają najwięcej problemów na skutek nieprzewidzianych zdarzeń. Przemysł drzewny zmaga się z problemami z zaopatrzeniem, co wymaga tworzenia alternatywnych rozwiązań, takich jak partnerstwa w całym łańcuchu wartości i mechanizmy umożliwiające podział ryzyka. Ponadto niezbędne są inwestycje w lepszą infrastrukturę transportową i magazynową, a także bardziej elastyczne technologie obróbki. „Jeśli chodzi o odporność lasów, nie ma jednego uniwersalnego rozwiązania. Potrzebne są skoordynowane działania, tak aby lasy i zależne od nich łańcuchy wartości stały się bardziej odporne”, podsumowuje Lindner.
