Narażenie ojca na działanie substancji chemicznych może wpływać na zdrowie jego dziecka
Podczas gdy wpływ stylu życia matki i narażenia na czynniki zewnętrzne w okresie życia płodowego został dobrze zbadany, dziedziczenie epigenetyczne cech ojca jest w dużej mierze pomijane. Jednak nowe badanie, realizowane w ramach finansowanego ze środków UE projektu PATER, wskazuje, że środowisko ojca może mieć również istotny wpływ na zdrowie dziecka. „Kiedy plemnik zapładnia komórkę jajową, przekazywane jest nie tylko DNA, lecz także konsekwencje wcześniejszej ekspozycji na różne czynniki środowiskowe – takie jak substancje chemiczne, stres czy styl życia – które mogą oddziaływać na kolejne pokolenia”, mówi Oskar Karlsson, kierownik badań w SciLifeLab, na Wydziale Nauk o Środowisku Uniwersytetu Sztokholmskiego(odnośnik otworzy się w nowym oknie), będącego partnerem koordynującym projektu. Odkrycie to jest szczególnie niepokojące z uwagi na fakt, że w ostatnich latach drastycznie wzrosło wykorzystanie substancji chemicznych. Dlatego badacze z projektu PATER skoncentrowali się w szczególności na tym, w jaki sposób poprzez dziedziczenie epigenetyczne narażenie na zanieczyszczenie antyandrogenne ojca może wpływać na zdrowie jego potomstwa. Zanieczyszczenia antyandrogenne to substancje chemiczne występujące w środowisku, które zakłócają działanie męskich hormonów płciowych poprzez blokowanie receptorów androgenowych. Z kolei dziedziczenie epigenetyczne to sposób, w jaki nabyte cechy, uwarunkowane czynnikami środowiskowymi, są przekazywane z pokolenia na pokolenie bez zmiany podstawowej sekwencji DNA.
Konkretne dowody na epigenetyczne dziedziczenie cech ojca
W projekcie wspieranym przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych(odnośnik otworzy się w nowym oknie) wykorzystano kombinację podejść, w tym testy molekularne, toksykologiczne i epigenomiczne, wykorzystując zarówno żaby, jak i myszy. Badacze znaleźli konkretne dowody na dziedziczenie epigenetyczne od ojca u kręgowców. „Nasze badania pokazują, że ojcowska ekspozycja na substancje chemiczne może rzeczywiście zmienić cechy epigenetyczne plemnika, wywierając negatywny wpływ na zdrowie potomstwa, a nawet wnuków”, wyjaśnia Karlsson. Badacze wykazali, że narażenie żab na pestycydy może zmniejszać płodność i zmieniać metabolizm kolejnych pokoleń. Badania na myszach wykazały z kolei, że ekspozycja na powszechnie stosowany plastyfikator powoduje zaburzenia metaboliczne i odpornościowe, które utrzymują się u potomstwa, które nie miało z nim styczności. Projekt pozwolił również odkryć niektóre mechanizmy molekularne odpowiedzialne za te efekty, takie jak zmiany w biocząsteczkach plemników, które są łącznikiem narażenia ojca z czynnikami ryzyka u potomstwa.
Rozwój nauki, równość płci i sprawiedliwość społeczna
Według Karlssona te ustalenia pomagają kształtować i przekształcać dyskusje na temat zdrowia reprodukcyjnego wśród naukowców i decydentów politycznych. „Podkreślając długoterminowe konsekwencje, jakie narażenie ojca na czynniki ryzyka może mieć na zdrowie potomstwa, projekt podważa tradycyjną narrację, zgodnie z którą wyłącznie matki odpowiadają za stan zdrowia dziecka”, dodaje badacz. „W ten sposób projekt PATER nie tylko przyczynia się do rozwoju nauki, ale także pomaga promować równość płci i sprawiedliwość społeczną”. Podkreślając potrzebę wielopokoleniowych badań toksyczności oraz podnoszenia świadomości na temat zdrowia mężczyzn przed poczęciem, projekt wspiera również realizację celów UE w zakresie zdrowia publicznego, bezpieczeństwa chemicznego i ochrony środowiska. Przykładowo, kluczowym osiągnięciem projektu było silne zaangażowanie opinii publicznej i decydentów, co pomogło przełożyć złożone ustalenia naukowe na przystępne komunikaty na temat tego, w jaki sposób środowisko ojca może bezpośrednio wpływać na zdrowie i dobrostan jego dzieci i wnuków. „Mamy nadzieję, że ten dialog będzie nadal stymulował zarówno świadomość, jak i działania, sprzyjając bardziej sprawiedliwym dyskusjom na temat zdrowia reprodukcyjnego i wspierając ochronę przed szkodliwymi zanieczyszczeniami środowiska”, podsumowuje Karlsson. Choć zespół projektu PATER zawsze otwarcie dzielił się wynikami swoich badań jeszcze przed ich publikacją, aby przyspieszyć postęp w tej rozwijającej się dziedzinie, zespół kończy obecnie prace nad kilkoma publikacjami o dużym wpływie, opartymi na najnowszych danych uzyskanych w ramach projektu.
