Nuklearna loteria: szczęście, demokracja i bezpieczeństwo
Na czym opierają się decyzje dotyczące broni jądrowej? Czy odstraszanie nuklearne – strategia zakładająca, że posiadanie broni jądrowej zniechęci innych do ataku – jest skuteczne? To tylko kilka trudnych pytań, z jakim mierzą się uczestnicy finansowanego przez UE projektu NUCLEAR(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Udzielenie odpowiedzi na te pytania jest o tyle ważne, że broń jądrowa obciąża społeczeństwa przez dziesięciolecia, a może je zniszczyć w ciągu kilku minut”, mówi Benoît Pelopidas, który koordynował projekt przy wsparciu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERBN). Dzięki kompleksowej analizie niewykorzystanych źródeł archiwalnych, wywiadom przeprowadzonym w różnych krajach świata i ankietom w dziewięciu krajach europejskich projekt dostarczył przełomowych wniosków, które zmieniają naszą wiedzę na temat bezpieczeństwa jądrowego, odpowiedzialności i wyborów dotyczących arsenałów jądrowych w świecie wojny i zmiany klimatu.
Znaczenie szczęścia w bezpieczeństwie jądrowym
Jedno z najważniejszych ustaleń w projekcie NUCLEAR dotyczy roli szczęścia w zapobieganiu wybuchom jądrowym. Naukowcy opracowali metodę analizy dawnych incydentów, w przypadku których katastrofie zapobiegły czynniki pozostające poza kontrolą człowieka, takie jak awarie techniczne czy naruszenia protokołów. Pokazują one, że nie wyciągnięto wniosków w zakresie znaczenia tych czynników(odnośnik otworzy się w nowym oknie). „Teraz wiemy, że jeśli do tej pory uniknęliśmy niechcianych eksplozji ładunków nuklearnych, to nie dzięki doskonałości odstraszania nuklearnego, ale także dzięki szczęściu”, stwierdza Pelopidas. Badanie podważa także tezę, że rozprzestrzenianie broni jądrowej(odnośnik otworzy się w nowym oknie) jest nieuniknione. Okazuje się bowiem, że chęć posiadania broni jądrowej nie jest powszechna i że zmniejszyła się od czasów zimnej wojny. Ponadto badanie ujawnia, w jaki sposób stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ przyczynili się do rozpowszechnienia broni nuklearnej i chęci do jej posiadania.
Rola demokracji i opinii publicznej
Badanie podkreśla ponadto, że polityka w zakresie broni jądrowej i jej nabywanie stwarzają bariery dla odpowiedzialności demokratycznej – wniosek ten jest poparty badaniami i źródłami archiwalnymi z wielu krajów. Prowadzone w projekcie prace badawcze stanowią ważny kamień milowy. Po raz pierwszy naukowcy systematycznie zebrali dane na temat wiedzy i nastawienia opinii publicznej do broni jądrowej w dziewięciu krajach europejskich, w tym w państwach uzbrojonych w broń jądrową, krajach ją przechowujących i krajach nieprzechowujących, takich jak Szwecja i Polska. Badanie, przeprowadzone w 2019 oraz w 2024 r., umożliwia długofalowe śledzenie opinii publicznej. Jeden ze znaczących rezultatów miał miejsce w 2020 r., kiedy dane ankietowe z projektu zostały wykorzystane w debatach politycznych w USA na temat testów jądrowych. Pokazały silny sprzeciw opinii publicznej w USA i krajach sojuszniczych, pomagając zapobiec proponowanemu wznowieniu testów.
Ponowne przeanalizowanie odpowiedzialności jądrowej
W projekcie NUCLEAR ustalono także, że konsekwencje polityki bezpieczeństwa narodowego dla zmiany klimatu oraz powiązania między bronią jądrową a szerszymi zmianami na Ziemi są często pomijane i nie są badane lub uwzględniane w badaniach i planowaniu polityki. Zespół projektu proponuje przesunięcie odpowiedzialności jądrowej, rozszerzając ją na przeszłe i przyszłe ofiary przewidywalnych szkód powodowanych przez technologie nuklearne. Ostrzega także przed nazywaniem możliwych do uniknięcia konsekwencji tragicznie nieuchronnymi(odnośnik otworzy się w nowym oknie), gdyż pozwala to decydentom uniknąć odpowiedzialności. „Mam nadzieję, że nasze badania pokażą decydentom, że doskonała kontrola nad bronią jądrową jest iluzoryczna, oraz dadzą interesariuszom jaśniejsze poczucie wyborów w odniesieniu do broni jądrowej”, stwierdza Pelopidas. W odróżnieniu od wielu badań nad polityką jądrową, których finansowanie narażone jest na konflikty interesów(odnośnik otworzy się w nowym oknie), projekt NUCLEAR oferuje niezależne, oparte na dowodach podstawy pozwalające na zreformowanie bezpieczeństwa jądrowego.
